Kubina Teodor

Kubina Teodor (1880-1951)

Urodził się 6 kwietnia 1880 w Świętochłowicach w rodzinie górnika Macieja i Joanny z d. Rolek. Do szkoły powszechnej uczęszczał w rodzinnej miejscowości, a do gimnazjum w Królewskiej Hucie. W 1901 roku podjął studia na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Wrocławskiego. Już po pierwszym semestrze studiów został przez bp G. Koppa skierowany na studia do Rzymu. W czasie studiów szczególnie zainteresowała problematyka kwestii społecznej. Studia rzymskie ukończył zdobywając podwójny doktorat: z filozofii na uniwersytecie Angelicum (25 czerwiec 1904) i z teologii na uniwersytecie Gregorianum (29 lipiec 1907) na podstawie rozprawy „Wartość dóbr doczesnych w świetle nauki chrześcijańskiej” (Poznań 1906,1910). Święcenia kapłańskie przyjął w Rzymie (27 październik 1906).

Po powrocie do diecezji wrocławskiej został skierowany jako wikariusz do Mikołowa (wrzesień 1907 roku-lipiec 1909 roku), a następnie do parafii św. Barbary w Królewskiej Hucie (lipiec 1909 roku- wrzesień 1910 roku). Z Królewskiej Huty został przeniesiony przez bp G.Koppa na Pomorze Zachodnie, gdzie pełnił obowiązki wikariusza w Kołobrzegu (wrzesień 1910 roku-listopad 1911 roku), a następnie do Berlina, gdzie był wikariuszem w parafiach: św. Piusa (listopad 1911 roku-kwietnia 1913 roku) i św. Jadwigi (kwiecień 1913 roku- 1917 roku). W latach 1914-1917 pełnił obowiązki proboszcza tej ostatniej. Działając w Berlinie organizował opiekę duszpasterską nad emigracją polską oraz współpracował z licznymi organizacjami kulturalnymi i charytatywnymi, a także pogłębiał swą znajomość spraw społecznych.

27 września 1917 został mianowany proboszczem parafii Niepokalanego Poczęcia NMP w Katowicach. Z jego inicjatywy powstaje w parafii mariackiej wiele nowych stowarzyszeń i związków, np. Towarzystwo Katolickie pod opieką św. Jacka dla polskich robotników (zał. 1918 roku), Stowarzyszenie Pań Miłosierdzia św. Wincentego á Paulo (zał. 1919 roku). K. zorganizował tanią kuchnię dla ubogich w Domu Związkowym przy kościele NMP oraz opiekował się młodzieżą polską organizując dla niej wykłady na temat historii i kultury polskiej. Należał do inicjatorów powstania i stał na czele Śląskiego Związku Akademickiego (zał. 20 lipca 1919), będąc jednocześnie wiceprzewodniczącym jego Sekcji Teologicznej. Był współorganizatorem Towarzystwa Przyjaciół Nauk na Śląsku, Śląskiej Biblioteki Krajowej, a także działał w Towarzystwie Gimnastycznym „Sokół” oraz w Towarzystwie Czytelni Ludowych. W latach 1919-1921 redagował Chrześcijańską Bibliotekę Społeczną, w której to serii wydawał swe prace o tematyce społeczno-politycznej.

W latach walk o przynależność państwowa Górnego Śląska był jednym z czołowych działaczy polskiego ruchu narodowego. Z polecenia Sekcji Teologicznej wydał broszurę „Die Stellung der Geistlichen in der oberschlesien Frage ...” (Mikołów 1920 rok). W kwietniu 1921 roku wszedł w skład misji wysłanej przez Polski Komitet Plebiscytowy do Rzymu, której celem było bezpośrednie przedstawienie stanowiska strony polskiej w kwestii plebiscytu oraz kontrowersyjnego zarządzenia kard. A. Bertrama. Działalność narodowa spowodowała, że musiał on w sierpniu 1920 roku opuścić swą parafię z obawy o swe życie i ukrywał się początkowo przed bojówkami niemieckimi. Od lipca 1921 roku do czerwca 1922 roku był członkiem Naczelnej Rady Ludowej na Górnym Śląsku. Od czerwca do października 1922 roku był członkiem Tymczasowej Rady Wojewódzkiej sprawując w jej łonie m.in. funkcję przewodniczącego Komisji Legislacyjnej, która nadawała aktom TRW ostateczną formę. Z okresu lat 1918-1922 datuje się znajomość K. z ówczesnym nuncjuszem apostolskim w Polsce Achillesem Rattim, późniejszym papieżem Piusem XI.

W drugiej połowie 1919 roku wstąpił w szeregi Narodowej Partii Robotniczej. Był członkiem naczelnych władz śląskiej dzielnicy tej partii. Wpływając na jej program i organizację chronił owo stronnictwo od radykalizmu. NPR proponowała mu mandaty poselskie do Sejmu RP i Sejmu Śląskiego ze swych list, ale propozycje owe zostały odrzucone. Ściśle współpracował ze Zjednoczeniem Zawodowym Polskim oraz doprowadził do powstania w 1920 roku Związku Katolickich Towarzystw Robotników Polskich na Śląsku zostając jego pierwszym prezesem. W czasie II ogólnokrajowego Kongresu NPR w Krakowie (wrzesień 1921 rok) K. wziął aktywny udział w pracach Komisji Programowej. Po nominacji na biskupa zrezygnował z funkcji w partii, ale zachował i utrzymywał kontakty z jej członkami.

W latach 1919 i 1922 strona polska starała się, aby objął stanowisko „generalnego wikariusza na Górnym Śląsku”, a następnie kierownika Administracji Apostolskiej dla polskiego Górnego Śląska. Starania te nie przyniosły rezultatów na skutek protestów kard. A. Bertrama i strony niemieckiej. W ramach Administracji Apostolskiej dla polskiego Górnego Śląska był jednym z najbliższych współpracowników administratora apostolskiego A. Hlonda. Z jego nominacji pełnił funkcję wicedziekana kolegium księży konsultorów diecezjalnych, promotora i obrońcy węzła małżeńskiego w sądzie biskupim oraz egzaminatora prosynodalnego. W 1924 roku wszedł w skład sądu konkursowego, który egzaminował projekty nowej katedry katowickiej. Był także w latach 1923-1924 pierwszym redaktorem „Gościa Niedzielnego”.

Po erygowaniu diecezji częstochowskiej przez Piusa XI został mianowany jej pierwszym bpem ordynariuszem (14 grudzień 1925). Konsekracji K. dokonał na Jasnej Górze metropolita A. Sapieha. Jego dziełem jest zorganizowanie urzędów diecezjalnych, w tym seminarium duchownego, które umieścił w Krakowie. Wiele troski poświęcił organizacji oraz rozwojowi katolickich stowarzyszeń w swej diecezji, w szczególności Lidze Katolickiej, Akcji Katolickiej i stowarzyszeniom charytatywnym. Staraniem bpa K. odbyło się w diecezji częstochowskiej 7 diecezjalnych kongresów eucharystycznych. Korzystając z doświadczeń śląskich starał się rozwijać w swej diecezji prasę katolicką, co zaowocowało powołaniem do życia szeregu czasopism, m.in. „Niedzieli”, „Wiadomości Diecezjalnych” i „Czynu Katolickiego”.

W łonie Episkopatu był jednym z najlepszych znawców kwestii społecznej. Swe poglądy wyłożył najdobitniej w pracy „Akcja Katolicka a akcja społeczna” (Poznań 1930 rok). Poglądy owe spowodowały, że nadano K. przydomek „czerwonego biskupa” i wniesiono przeciwko niemu do Stolicy Apostolskiej zarzuty o zbytni radykalizm. Po pisemnym wyjaśnieniu, które K. skierował na ręce kard. J. Pizzardo w grudniu 1931 roku, zarzuty zostały oddalone. W 1933 roku kard. A. Hlond powołał K. do Rady Społecznej przy Prymasie Polski, w której działał do 1939 roku. W ramach Episkopatu K. był także członkiem Komisji Społecznej (1928-1939) i Komisji dla Spraw Akcji Katolickiej (1928-1938).

Wiele uwagi bpa K. zajmował problem położenia polskiej emigracji. Kilkakrotnie wizytował on polskie parafie zagranicą (1926 - USA, 1928, 1933 - Holandia, Belgia, Francja, 1934/35 - Argentyna, Urugwaj, Brazylia). Z polecenia Episkopatu K. brał udział w międzynarodowych kongresach eucharystycznych (1926 - Chicago, 1934 - Buenos Aires, 1936 - Manila). W trosce o emigrantów z terenów swej diecezji K. powołał do życia Stowarzyszenie Wychodźców Polskich pod opieką Królowej Korony Polskiej (1931).

Bp K. z życzliwością odnosił się do J.Piłsudskiego, widząc w nim męża opatrznościowego, który przyczynił się w dużej mierze do odzyskania niepodległości. Zaufaniem darzyli go I. Mościcki i wojewoda śląski M. Grażyński. Wyrazem tego może być fakt, iż w 1930 roku rząd polski przedstawił K. jako swego kandydata na biskupstwo śląskie.

W okresie II wojny światowej K. rezydował w Częstochowie usiłując organizować życie religijne w diecezji podzielonej na skutek rozporządzeń niemieckich na trzy części. Uczestniczył w kolejnych konferencjach biskupów Generalnej Guberni (14 listopada 1940, 5 maja 1941, 1 czerwca 1943), był współautorem memoriału biskupów polskich, który wraz z bpami J.K.Lorkiem i Cz. Kaczmarkiem wręczył H. Frankowi (25 maja 1940), a który poruszał m.in. problemy szkolnictwa, nauki religii, opieki duszpasterskiej nad więźniami i działalności „Caritasu”. W miarę możliwości organizował pomoc charytatywną dla uchodźców przybywających do Częstochowy, np. w 1944 roku po upadku powstania warszawskiego. W 1944 roku oparł się naciskom niemieckim, aby wydać odezwę wzywającą Polaków do wspólnej walki z Niemcami przeciwko komunizmowi.

Po zakończeniu wojny opracował nowy podział diecezji częstochowskiej, zreorganizował kurię biskupią oraz konsekrował katedrę częstochowską (1950). Od 1949 roku w ramach episkopatu był członkiem Komisji „Caritasu” oraz członkiem Komisji Studiów Konferencji Episkopatu. W latach 1945-1946 zachowywał życzliwy stosunek wobec nowych władz, jednak w swych wypowiedziach podkreślał, że Polska musi pozostać katolicka, co z pewnością m.in. zadecydowało, o tym, że w opinii jednego z wysokich urzędników partyjnych, która znalazła się w raporcie przesłanym do ZSRR zaliczono K., wraz z bpa-mi S. Adamskim i Z. Choromańskim, do najbardziej „reakcyjnych” przedstawicieli Episkopatu. Po pogromie kieleckim w lipcu 1946 roku podpisał wraz z przedstawicielami władz Częstochowy dwie odezwy do mieszkańców tego miasta potępiający wydarzenia w Kielcach. Zmarł 13 lutego 1951 w Częstochowie i został pochowany 17 lutego w krypcie katedry częstochowskiej. Pozostawił po sobie liczącą ok. 200 pozycji spuściznę pisarską. Został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. W 1931 roku nadano mu doktorat honoris causa Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Bibliografia

AAKat, Akta personalne bpa Teodora Kubiny; EPS, s. 107, 261; Falęcki, O narodowe oblicze, s. 7 i nn; S. Gajewski, Kubina Teodor Filip (hasło), Słownik biograficzny katolicyzmu społecznego w Polsce, t. 2., Lublin 1994, s. 60-62; J. Kowalski, Biskup T. Kubina – człowiek wyprzedzający swoją epokę, [w:] Chrześcijanie. t. VI, pod red. B. Bejze. Warszawa 1981, s. 25-51; Gawlina, Wspomnienia, s. 43, 46, 68, 74, 85, 103, 142; Kapelani wrześniowi, s. 20 i nn; Korespondencja, s. 20 i nn; K. Krasowski, Biskupi katoliccy II Rzeczypospolitej. Słownik biograficzny, Poznań 1996, s. 133-139; T. Kubina, W podniosłych chwilach i doniosłych sprawach, t. 1-2. Częstochowa 1931; J. Mandziuk, Kubina Teodor Filip (hasło), SPTK, t. 6, s. 253-262 (tam bibliografia); P. Mikołajczyk, Teodor Kubina i Jerzy Stroba. Biskupi ze Świętochłowic, „Z tej ziemi. Śląski kalendarz katolicki na rok 2007”, s. 153-158; Myszor, Historia diecezji, s. 19 i nn; Olszar, Duchowieństwo, s. 516; Cz. Tomczyk, Diecezja częstochowska w latach okupacji hitlerowskiej 1939-1945, [w:] „Studia z historii Kościoła w Polsce”, t. 4, Warszawa 1978, s. 207-515; M. Trąba, Katolicka wizja ustroju społecznego Polski u progu II Rzeczypospolitej w programach partii politycznych autorstwa ks. S. Adamskiego i ks. T. Kubiny, NPrz 99 (2003), s. 281-218; Tenże, Ks. dr Teodor Kubina. Działalność narodowa i społeczna w l. 1905-1925, Świętochłowice 2002; WA 2001, nr 2, s. 123-134; J. Wolny, Kubina Teodor Filip (hasło), PSB, t. 16 (1971), s. 28-30; J. Związek, Dzieje diec. częstochowskiej w okresie II Rzeczypospolitej, Częstochowa 1990; Tenże, Ostatnie lata życia i działalności bpa Teodora Kubiny, „Wiadomości Archidiecezji Częstochowskiej” 2001, nr 2-4, s. 51-63; Tenże, Życie i działalność bpa Teodora Kubiny (1880-1951), „Rocznik Świętochłowicki” t. 1 (1999), s. 7-31; Tenże, Biskup Teodor Kubina – rodak świętochłowicki – pierwszy biskup częstochowski; A. Grajewski, Twój Gość, s. 13-16, 42; Trąba M., Kubina Teodor Filip (hasło), Chorzowski Słownik, s. 202-205; J. Żurek, Ruch "księży patriotów" w województwie katowickim w latach 1949-1956, Warszawa-Katowice 2009, s.142 i nn; M. Trąba, Ks. biskup Teodor Kubina jako działacz społeczny i narodowy, [w:] Ziemia Śląska, t. 5 red. L. Szaraniec, Katowice 2001, s. 89-105.