Parafia Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Pszowie
Obraz
Obraz Pani Uśmiechniętej, bo tak też nazywany jest obraz Matki Bożej Pszowskiej, jest olejną kopią obrazu Matki Bożej Częstochowskiej. Pojawił się on w Pszowie dzięki jednej z corocznych pielgrzymek, na którą w 1722 roku wybrali się mieszkańcy Pszowa na czele ze swoim księdzem wikarym Janem Franciszkiem Niemczykiem. Będąc w Częstochowie zakupili kopię obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej, który był wykonany obustronnie na płótnie. Na odwrocie widniał wizerunek św. Jadwigi – patronki Śląska. Ówczesnym zwyczajem został on poświęcony poprzez potarcie o oryginał. Obraz zwinięto w rulon i tak przyniesiono do Pszowa. Po powrocie pątnicy podarowali obraz księdzu proboszczowi Grzegorzowi Puncoszkowi. Gdy ten rozwinął płótno, okazało się, że jest ono w poważnym stopniu uszkodzone. Obraz przez jakiś czas przeleżał bezpiecznie w zakrystii, a następnie oddano go do renowacji i obramowania wodzisławskiemu artyście - malarzowi Fryderykowi Siedleckiemu. Wielkim zaskoczeniem okazał się wynik owej renowacji, gdyż artysta postanowił nadać Madonnie nieco słowiańskiej urody i rozjaśnić jej oblicze, w taki sposób, że nie za bardzo przypominała Madonnę z Częstochowy. Na twarzy Maryi pojawił się subtelny uśmiech, a przy tym świadczący o kryjącej się za nim głębi. W 1723 roku podczas odpustu wodzisławskiej parafii w uroczystość Matki Boskiej Szkaplerznej obraz został poświęcony przez księdza dziekana Pawła Józefa Mizię i w uroczystej procesji przyniesiony do pszowskiego kościoła, po czym zawieszono go na bocznym filarze. W czasie różnych procesji służył jako feretron. Podczas tej wspólnej procesji na granicy Wodzisławia i Pszowa (w Kokoszycach) parafianie z Wodzisławia złożyli uroczyste ślubowanie, iż już zawsze będą przychodzić do Pszowa na święto Narodzenia Najświętszej Maryi Panny, natomiast parafianie z Pszowa obiecali przybywać do Wodzisławia na odpust Matki Boskiej Szkaplerznej. Na pamiątkę tego ślubowania wybudowano w 1726 roku w Kokoszycach murowaną kapliczkę z obrazem Matki Bożej Częstochowskiej. Początkowo obraz był otaczany kultem tylko przez miejscową ludność i duchowieństwo, ale już w latach 1727-1728 znany był w całej okolicy dzięki wielu cudownym uzdrowieniom, o czym świadczą pochodzące z tego okresu pierwsze wota. Archiwum parafialne podaje, że od Wielkanocy, tj. 28 marca, aż do 14 maja 1728 do obrazu Matki Boskiej pielgrzymowało 4 tys. pątników ze Śląska, Polski i Moraw. Taka kolej rzeczy wymagała zatwierdzenia kultu, o co zwrócił się z prośbą do wikariatu generalnego we Wrocławiu kolator pszowskiego kościoła baron Jan Bernard Welczek. W latach 1729-1730 komisja biskupia przeprowadziła trzy procesy, podczas których ludzie doświadczeni łaską za przyczyną Pszowskiej Madonny składali swoje świadectwa. W wyniku procesu zezwolono na zawieszenie obrazu w bocznym ołtarzu, jednak na razie bez ogłaszania, że jest to obraz łaskami słynący (gratiosa aut miraculosa). Uroczystego aktu tego postanowienia i jednocześnie koronacji prywatnej złotymi koronami wykonanymi przez złotnika Bernarda Like z Raciborza dokonał w lipcu 1732 roku opat cystersów z Rud Raciborskich Rudolf de Strachwitz. W krótkim czasie na obrazie zawisło wiele wotów jako wyraz wdzięczności dla Pszowskiej Pani. Większa ich część została skonfiskowana przez władze pruskie w 1809 roku. Po kasacie klasztoru w Rudach cysterski opat o. Bernard Galbierz ofiarował Matce Bożej bogato zdobiony drogimi kamieniami złoty krzyż opacki oraz swój pierścień prałacki, co zapoczątkowało nową "falę" wotów. W 1976 roku skradziono i te wota oraz złote korony. Z tego powodu 9 września 1979 miała miejsce druga koronacja, tym razem koronami poświęconymi na Jasnej Górze przez papieża Jana Pawła II podczas Jego pierwszej pielgrzymki do Polski w 1979 roku. W październiku 1989 roku doszło do kolejnej kradzieży. Korony na szczęście znaleziono, a rekoronacja została przeprowadzona we wrześniu 1990 roku przez bpa Damiana Zimonia. 8 marca 2002 abp Damian Zimoń raz jeszcze dokonał koronacji w imieniu samego papieża (nomine et auctoritate ipsius Summi Pontificis). Jako wyraz wdzięczności i kultu powstawały pieśni na cześć Pani Uśmiechniętej. Najstarsza zachowała się w śpiewniku wydanym w 1836 roku w Raciborzu.
Budowa kościoła
Gdy nieduży kościół pw. Wszystkich Świętych nie był w stanie pomieścić licznych przybyszów, w 1743 roku podjęto decyzję o budowie nowego kościoła według projektu mistrza murarskiego Fryderyka Gansa z Karniowa. Budowę ukończono w 1747 roku. Kościół poświęcono we wrześniu tego samego roku, nadając mu tytuł Narodzenia Najświętszej Maryi Panny, natomiast uroczystego poświęcenia głównego ołtarza, na którym został powieszony obraz Pszowskiej Madonny dokonał w 1750 roku bp Philipp Gothard von Schaffgotsch. Na mocy brewe papieża Piusa VI z 3 lipca 1795 kościół pszowski został obdarzony łaską wieczystego i powszechnego odpustu zupełnego dla wszystkich odwiedzających i modlących się w tym świętym miejscu. Budowa kościoła w momencie, gdy doszło do umieszczenia obrazu w głównym ołtarzu w 1750 roku nie była ukończona, gdyż fasada nie posiadała jeszcze wież przewidzianych w planach. Te wszystkie braki w dobie kryzysu ekonomicznego zostały zniwelowane dzięki ofiarności pątników, parafian i szerzonemu przez piekarskiego proboszcza, ks. Alojzego Ficka, ruchowi abstynenckiemu. Całkowicie ukończony kościół konsekrował 14 września 1862 sufragan wrocławski bp Adrian Włodarski.
W 1928 roku firma Paula Berschdorfa z Nysy zbudowała w kościele 41-głosowe organy. Jest to instrument zaprojektowany w romantycznej estetyce brzmieniowej, jednak ze względu na rodzącą się w tamtych czasach tendencję do budowy organów neobarokowych instrument posiada także głosy barokowe.
Ruch pielgrzymkowy
Ruch pielgrzymkowy do sanktuarium maryjnego nasilał się w XIX wieku. W 1855 roku na placu kościelnym zbudowano stacje Drogi Krzyżowej, a w latach 1915-1929 w lesie odległym o 2 km od kościoła Kalwarię z 14 murowanymi kaplicami. W czasie okupacji w latach 1939-1945 zakazane było głoszenie kazań w języku polskim oraz odbywanie jakichkolwiek pielgrzymek. Po tym okresie na odpust Narodzenie NMP w 1945 roku przybyło do Pszowa ok. 50 tys. pątników. W 1968 roku sanktuarium nawiedził kardynał Karol Wojtyła. Dzisiaj pszowskie sanktuarium jest jednym z pięciu sanktuariów maryjnych w archidiecezji katowickiej, które uroczystości odpustowe obchodzi w II niedzielę września w święto Narodzenia Najświętszej Maryi Panny. 7 czerwca 1997 decyzją Kongregacji Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów kościołowi został nadany tytuł Bazyliki Mniejszej, a 7 października 2002 dekretem abpa Damiana Zimonia ustanowiono go Sanktuarium Matki Bożej Uśmiechniętej.
Cmentarze
- Cmentarz - Pszów, parafialny
- Cmentarz - Pszów, ul. Bohaterów Westerplatte
- Cmentarz - Pszów, ul. Paderewskiego
- Cmentarz - Pszów, ul. Pszowska
- Pszów - krypty
Kapliczki i krzyże przydrożne
Duszpasterze
- ks. Ludwik Joachimski (1801-1848)
- ks. Paweł Skwara (1848-1883)
- ks. Jan Studziński (1883-1885)
- ks. Augustyn Wolczyk (1885-1898)
- ks. Bruno Loska (1898-1913)
- Ks. Franciszek Poziemba (1913-1922)
- ks. Mikołaj Knosała (1922-1953)
- ks. Bernard Barysz substytut (1941-1945), administrator (1953-1955), proboszcz (1955-1957)
- ks. Franciszek Pisulla administrator (1957-1958), proboszcz (1958-1966)
- ks. Teodor Poloczek administrator (1966-1969)
- ks. Bolesław Brząkalik (1969-1977)
- ks. Stanisław Holona (1977-1994)
- ks. Józef Fronczek (1994-2015)
- ks. Andrzej Pyrsz (2015-nadal)
Bibliografia
Dekret dot. zmiany granic parafii, WD 1928, nr 5, s. 33; J. Pawlik, Miejsca pątnicze w diecezji katowickiej, NPrz. 44 (1975), s. 172-175; I. Kontny, Sanktuarium Matki Boskiej Uśmiechniętej w Pszowie, [w:] Sanktuaria i miejsca pątnicze w województwie śląskim, red. G. Brożek, Katowice 2005, s. 41-46; Z. Karwot, Pszów. Kult Matki Boskiej (1723-1921), Pszów 2001; L. Musioł, Monografia historyczna Pszowa oraz zarys historyczny gminy i parafii Krzyżkowice w opracowaniu źródłowym, Pszów 1998; J. Pluta, P. Siemko, Do Twej dążym kaplicy. Sanktuarium Matki Bożej Pszowskiej, Bytom 1997; A. Matuszczyk-Kotulska, Pszów. Sanktuarium nadziei, Pszów 2006; Katalog Archidiecezji Katowickiej 2005, cz. 2, s. 623; Straty wojenne. Zabytkowe dzwony utracone w latach 1939-1945 w granicach Polski po 1945, t. 3 Województwo Śląskie, cz. 1 diecezja katowicka wraz z częścią diecezji częstochowskiej, opr. P. Nadolski, Katowice 2008, s. 244-245; P. Skwara, A. Wolczyk, Kronika czyli historyczna wiadomość o Pszowie farnem i pątnem miejscu [...] ułożona i napisana przez..., Rybnik 1862; Dekret ustanowienia sanktuarium w Pszowie, Sanktuarium Matki Bożej Uśmiechniętej, WA 2002, nr 9, s. 382-383; A. Burda, Czwarta bazylika w diecezji, Pszów, GN 1997, nr 28, (dodatek katowicki), s. 13; S. Olejniczak, Gioconda Pszowska, "Z tej Ziemi" Śląski kalendarz katolicki na rok 1987, Katowice 1986, s. 102-117.
|