Tekst źródłowy strony Sprawa polska w epoce cara Mikołaja I Romanowa

===Tekst źródłowy===
*Starowieyski G., ''Z dziejów Stolicy Świętej za pontyfikatu Grzegorza XVI (1831-1846)'', Kraków 1911 [ zob. ''Papież Grzegorz XVI, encyklika ''Cum primum'' z 9 VI 1832'', s. 99-102 ]

===Pytania===
*Jakich argumentów użył papież Grzegorz XVI dla potępienia powstania listopadowego?
*Od czego - według papieża - zależało unormowanie sytuacji kościelnej pod berłem carskim? 
*Wyjaśnij związki encykliki "Cum primum" (9 VI 1832) [do biskupów polskich o cywilnym posłuszeństwie] z encyklikami: "Miravi vos" (15 VIII 1832) [ o liberalizmie i indyfernetyzmie] i "Singulari nos" (24 VI 1834) [o błędach ks. F. R. Lamennais].

===Tło===
*Państwo Kościelne, zagrożone rozwojem ruchów liberalno-demokratycznych na Półwyspie Apenińskim, zmuszone było do zachowania poprawnych stosunków z imperium rosyjskim, będącym podporą Świętego Przymierza. Watykan był zmuszony spełnić oczekiwania Rosjan. Papież, na prośbę posła rosyjskiego przy Stolicy Apostolskiej - Grigorija Iwanowicza Gagarina, wydał 15 lutego 1831 r. brewe "Impensa charitas". Dokument był adresowany do polskich biskupów i wzywał ich do zaniechania angażowania się w działalność powstańczą oraz zachęcał do głoszenia posłuszeństwa wobec cara. Brewe to nigdy nie zostało ogłoszone, ponieważ feldmarszałek Iwan Dybicz uznał je za niezbyt stanowcze.

===Ocena===
* ''(...) akt "Cum primum" był wymuszony na papiestwie, potępienie powstania ''[listopadowego]'' było jednak całkiem świadome i dobrowolne, wcześniej lub później w ówczesnych warunkach nieuniknione.  (...)'' [pogląd ks. Mieczysława Żywczyńskiego]
*''(...) Potępienie rewolucji jako takiej, a w szczególności napiętnowanie udziału w niej duchowieństwa, zobowiązanego przecież do przeciwdziałania wszelkim tajnym organizacjom, w nich bowiem zrodziła się rewolucja, uważał papież za swój święty obowiązek. W dodatku wierzył naiwnie, iż car ''[Mikołaj I]'' rzeczywiście gotów jest dać Kościołowi swobodę, gdyby tylko duchowieństwo okazało mu lojalność. Nie mógł się też Grzegorz XVI oprzeć argumentacji płynącej z rozpaczliwej sytuacji w Państwie Kościelnym. Z rewolucją albo trzeba było walczyć wszędzie, albo zrezygnować z walki całkowicie. Otóż Grzegorz XVI z przekonania i pod wpływem okoliczności stanął przeciwko niej. Encyklika "Cum primum", tak bolesna dla Polaków, nie przyniosła jednak spodziewanych zysków. Car nigdy nie myślał o dotrzymaniu obietnic, przeciwnie, wzmógł na terenach polskich prozelityzm prawosławny i rusyfikację; jak mógł niszczył Kościół katolicki, znosząc zakony, oddając szkoły katolickie prawosławnym, przeznaczając na ich cele fundusze z sekularyzowanych dóbr kościelnych, używając małżeństw mieszanych jako środka szerzenia prawosławia. A wszystko w imię zasady, że prawosławiu jako religii państwowej należy się tolerancja, tĆmczasem zaś rzekomo "kler łaciński popełnia na każdym kroku wiele nadużyć" (...)'' (pogląd ks. Zygmunta Zielińskiego).
*''Już po upadku powstania i zniesieniu autonomii Królestwa Polskiego przez wprowadzenie Statutu Organicznego, feldmarszałek Iwan Paskiewicz, za pośrednictwem Pawła Straszyńskiego, podjął starania, by władze rosyjskie uzyskały w kurii rzymskiej brewe potępiające powstańców. Minister spraw zagranicznych Rosji Karl Robert Nesselrode wystosował 4 maja 1832 do posła Gagarina depeszę, w której pisał, że Mikołaj I uznaje, iż wpływ duchowieństwa katolickiego, tak potężny w Polsce, mógłby, gdyby był pokierowany w myśl zapatrywań roztropnych i dobroczynnych, użyczyć rządowi bardzo silnej i bardzo wydatnej pomocy'' [komentarz O. Beiersdorfa].

===LITERATURA===
*Kieniewicz S., Zahorski A., Zajewski W., ''Trzy powstania narodowe: kościuszkowskie, listopadowe i styczniowe'', Warszawa 1994.
* Zieliński Z., ''Papiestwo i Papieże dwóch ostatnich wieków'', PAX, Warszawa 1999 ( wyd. 3), s. 144-147.
* Żywczyński M., ''Watykan wobec powstania listopadowego'', Universitas, Kraków 1995 (wyd. 2), ss. 139.

[[Kategoria:Historia Kościoła|Ćwiczenia]]