Sanktuarium św. Jadwigi Śląskiej w Trzebnicy: Różnice pomiędzy wersjami

Aktualna wersja na dzień 01:24, 21 paź 2022

sarkofag św. Jadwigi Śląskiej

ss. Jadwiżanki w drodze do bazyliki

Historia klasztoru i kult św. Jadwigi

Jadwiga, żona księcia Henryka Brodatego, była inicjatorką ufundowania w 1202 roku w Trzebnicy klasztoru (fundacja trzebnicka - zapis w "Księdze Henrykowskiej"). 13 stycznia 1203 biskup wrocławski, Cyprian, wprowadził siostry benedyktynki z Bambergu. Siostry te w 1218 roku przyjęły regułę cysterską i były podległe cystersom z Lubiąża. Papież Innocenty III zgodnie z bullą z 22 listopada 1202 otoczył klasztor opieką. Do tegoż klasztoru w 1212 roku wstąpiła Gertruda, córka Henryka I Brodatego i Jadwigi. W 1232 roku została tu ksienią. Od 1214 roku w tym klasztorze mieszkały i wychowywały się przez kilka lat królewny czeskie. W latach 1208-1219 wybudowano z cegły w stylu romańskim trójnawowy kościół. Spoczęli tu przedstawiciele Piastów śląskich, a w 1267 roku św. Jadwiga.

Husyci, grabieże w 1432 i 1433 roku, czy w 1475 roku to okres upadku klasztoru. Przetrwała chrzcielnica z początku XVI w. i kilka epitafiów. Pożary, 11 marca 1486, w 1505 i 1595 roku, doprowadziły do utraty cennych przedmiotów wyposażenia sakralnego.

Rekatolicyzacja Śląska po wojnie trzydziestoletniej w 1648 roku, zwycięstwo pod Wiedniem w 1683 roku rozwinęły kult św. Jadwigi. Renowacja kościoła rozpoczęła się w 1676 roku za urzędu ksienii Krystyny Pawłowskiej.

W 1680 roku, kiedy to papież Innocenty XI ustanowił dzień św. Jadwigi jako święto powszechne w całym Kościele katolickim, rozpoczęto pierwszy etap. Wtedy to wyeksponowano grób w wielkiej kaplicy św. Jadwigi. Krakowski rzeźbiarz Marcin Bielawski w 1680 roku wykonał z przedniego marmuru sarkofag z rzeźbą świętej, a baldachim przykrywający wspierało 14 kolumn. W 1685 roku w kaplicy zainwestowano ozdobną ambonę. W kościele Jakub Bielawski (syn Marcina) wykonał w 1685 roku marmurowy sarkofag dla księcia Henryka I Brodatego i wielkiego mistrza zakonu kawalerów mieczowych Feuchtwagena. Malarz śląskiego baroku Willmann namalował w 1685 roku obraz Męczeństwo św. Bartłomieja dla ówczesnego ołtarza głównego. W 1690 roku dobudowano północną kruchtę.

W 1697 roku wyburzono stary klasztor, rozpoczęto budowę nowego zespołu gmachów projektu wrocławskiego architekta Kalkbrennera.

Lata 1730–1760 stanowią następny etap tworzenia barokowego kościoła. W stylu rokoko powstały ołtarze główne bazyliki i kaplicy św. Jadwigi (1730), ambona w bazylice, chrzcielnica. Prace rzeźbiarskie wykonali czołowi artyści Śląska. Mangoldt w okresie 1739-1745: ołtarz główny bazyliki, ambonę, rzeźby św. Jadwigi i św. Elżbiety u wejścia do prezbiterium, alabastrową figurę św. Jadwigi, którą umieszczono na sarkofagu świętej, na miejsce wcześniejszej rzeźby dłuta Bielawskiego, którą przeniesiono do kaplicy św. Jana Chrzciciela ustawiając ją w miejscu krótkotrwałego (1268-1269) pochówku świętej. W tym okresie w kaplicy św. Jadwigi duże epitafium księżnej legnicko-brzeskiej Karoliny powstałe w pracowni Rauchmillera i Pawła oraz Piotra Strudlów. Obrazy wykonał Bentuma w latach 1747-1748: oba obrazy ołtarza głównego (Wniebowzięcie NMP i Trójca Święta), dwa obrazy w prezbiterium (opatki trzebnickiej Gertrudy i Śmierć św. Jadwigi) i Śmierć św. Benedykta (kopia obrazu Willmanna) w jednym z bocznych ołtarzy kaplicy św. Jadwigi. Dwa obrazy (św. Anny i św. Józefa) ołtarzy bocznych kaplicy św. Jadwigi namalował F. Scheffler, zachowało się też kilka obrazów ołtarzowych. W 1734 roku zakończono budowę Kalwarii na wzgórzach wokół kościoła, a w 1738 roku ustawiono przed kościołem barokową kolumnę ze św. Janem Nepomucenem na szczycie.

W 1780 roku wybudowano wieżę kościelną (68 m) w miejscu głównego, romańskiego wejścia od strony zachodniej, projektu wrocławskiego architekta Dahna, ukończoną w 1785 roku.

W drugiej połowie XVIII w. klasztor znalazł się w trudnej sytuacji gospodarczej. W 1810 roku klasztor i jego własności uległy sekularyzacji. W marcu 1811 roku sprzedano albo wystawiono na licytację wszystkie wartościowe przedmioty klasztoru, które nabywali najczęściej podwładni klasztoru. Obrazy z krużganków i samego klasztoru oraz dokumenty, księgi i zbiory archiwalne zostały wywiezione do Wrocławia i zgromadzone w zabudowaniach klasztoru kanoników regularnych laterańskich na Piasku we Wrocławiu oraz w Muzeum Sztuki Rzemieślniczej.

Kościół był parafialny. W 1870 roku część klasztoru wykupili joannici, a w 1889 roku resztę klasztoru odkupiły boromeuszki. Oba zakony urządziły w swych częściach szpitale.

W 1903 roku przeprowadzono restaurację bazyliki. W okresie międzywojennym, w czasie renowacji odkryto i wyeksponowano m.in. portal sprzed 1250 roku z tympanonem ze sceną adoracji NMP z Dzieciątkiem, zdobiony portal romański z okresu 1218-1230 z tympanonem z przedstawieniem króla Dawida oraz w kaplicy św. Jadwigi bogato zdobiony portal wczesnogotycki z romańskim dwustronnym tympanonem z końca XIII w. W latach 1926-1927 w kalwarii trzebnickiej zbudowano dużą kopię groty z Lourdes wykonaną z bloków miejscowej rudy żelaza.

19 stycznia 1945 z rozkazu gauleitera Karla Hanke ewakuowano ludność cywilną zamieszkałą po prawej stronie Odry. Ten sam nakaz otrzymały siostry boromeuszki w Trzebnicy. Ówczesna przełożona generalna, matka Konstantyna Hermann, zgodziła się jednak tylko na wyjazd sióstr, które zostały powołane do czynnej służby wojskowej. Wszystkie pozostałe siostry miały zostać w klasztorze, pomimo niebezpieczeństwa jakie im zagrażało, służąc chorym i wszystkim szukającym schronienia. 21 kwietnia 1945 polskie władze administracyjne przejęły i upaństwowiły szpital sióstr boromeuszek.

Bibliografia

Opracowanie, MC za: [1] oraz [2]

@@ Linia 1: / Linia 1: @@
-==Sanktuarium św. Jadwigi Śląskiej w Trzebnicy==
 [[Plik:Trzebnica3.jpg|thumb|right|sarkofag św. Jadwigi Śląskiej]]
 [[Plik:Trzebnica4.jpg|thumb|right|ss. Jadwiżanki w drodze do bazyliki]]
-==Historia klasztoru==
+==Historia klasztoru i kult św. Jadwigi==
-W [[Trzebnica|Trzebnicy]], z inicjatywy Jadwigi, żony księcia Henryka Brodatego, został ufundowany w 1202 roku klasztor będący siedzibą pierwszego w Polsce zakonu żeńskiego. 13 stycznia 1203 biskup wrocławski, Cyprian, wprowadził siostry benedyktynki z Bambergu, które w 1218 roku przyjęły regułę cysterską, a zakon podlegał cystersom z Lubiąża. Książę Henryk założył fundację trzebnicką ku czci Boga i [[Św. Bartłomiej|św. Bartłomieja apostoła]], a klasztor w Trzebnicy zbudował na swoich gruntach i własnym kosztem, co odnotowała „Księga Henrykowska.”  Założony klasztor jako fundację szczególną opieką otaczał papież [[Innocenty III]] zgodnie z [[Bulla|bullą]] z 22 listopada 1202. W 1212 roku do klasztoru wstąpiła Gertruda, córka Henryka I Brodatego i Jadwigi. W 1232 roku została tu ksienią. Od 1214 roku w klasztorze mieszkały i wychowywały się przez kilka lat królewny czeskie: Agnieszka, późniejsza święta wraz z siostrą Anną, późniejszą żoną Henryka Pobożnego. W latach 1208-1219 wybudowano w stylu romańskim trójnawowy kościół ceglany. W bazylice pochowano 22 przedstawicieli Piastów śląskich, m.in. w 1238 roku księcia wrocławskiego i krakowskiego Henryka I Brodatego, wcześniej także ks. Konrada Kędzierzawego, małoletniego syna Henryka Brodatego, a w 1267 roku [[Św. Jadwiga Śląska|św. Jadwigę]]. Obecnie większość z nich leży w podziemiach kaplicy św. Jadwigi, którą - jako pierwszą w Polsce w stylu gotyckim - dobudowano w latach 1268-1269.
+Jadwiga, żona księcia Henryka Brodatego, była inicjatorką ufundowania w 1202 roku w [[Trzebnica|Trzebnicy]] klasztoru (fundacja trzebnicka - zapis w "Księdze Henrykowskiej"). 13 stycznia 1203 biskup wrocławski, Cyprian, wprowadził siostry benedyktynki z Bambergu. Siostry te w 1218 roku przyjęły regułę cysterską i były podległe cystersom z Lubiąża. Papież [[Innocenty III]] zgodnie z [[Bulla|bullą]] z 22 listopada 1202 otoczył klasztor opieką. Do tegoż klasztoru w 1212 roku wstąpiła Gertruda, córka Henryka I Brodatego i Jadwigi. W 1232 roku została tu ksienią. Od 1214 roku w tym klasztorze mieszkały i wychowywały się przez kilka lat królewny czeskie. W latach 1208-1219 wybudowano z cegły w stylu romańskim trójnawowy kościół. Spoczęli tu przedstawiciele Piastów śląskich, a w 1267 roku [[Św. Jadwiga Śląska|św. Jadwiga]].
-Najazdy [[Husyci|husytów]], dewastacja klasztoru i majątków klasztornych w 1432 i 1433 roku, zniszczenia w 1475 roku dokonane przez węgierską armię Korwina były okresem upadku i stagnacji klasztoru, utrwalone przez uwikłanie się Śląska w spory religijne związane z ekspansją protestantyzmu. Z dzieł sztuki przetrwała wczesnorenesansowa chrzcielnica z początku XVI w. i kilka epitafiów.  11 marca 1486 w pożarze klasztoru i kościoła spaliły się ornaty, relikwiarze, książki, kielichy, pacyfikały, organy i inne drogocenne przedmioty.  Kroniki notują kolejne pożary w 1505 i 1595 roku, w ich wyniku klasztor został częściowo spalony.
+[[Husyci]], grabieże w 1432 i 1433 roku, czy w 1475 roku to okres upadku klasztoru. Przetrwała chrzcielnica z początku XVI w. i kilka epitafiów.  Pożary, 11 marca 1486, w 1505 i 1595 roku, doprowadziły do utraty cennych przedmiotów wyposażenia sakralnego.
-==Kult św. Jadwigi i etapy renowacji kościoła==
+[[Rekatolicyzacja]] Śląska po [[Wojna trzydziestoletnia|wojnie trzydziestoletniej]] w 1648 roku, zwycięstwo pod Wiedniem w 1683 roku rozwinęły  kult św. Jadwigi. Renowacja kościoła rozpoczęła się w 1676 roku za urzędu ksienii Krystyny Pawłowskiej.
-Wzrastająca zamożność Śląska i jego [[rekatolicyzacja]] po zakończeniu [[Wojna trzydziestoletnia|wojny trzydziestoletniej]] w 1648 roku oraz zwycięska bitwa pod Wiedniem w 1683 roku stworzyły sprzyjające warunki dla zwiększenia kultu św. Jadwigi. Pierwsze prace nad renowacją kościoła rozpoczęła w 1676 roku ksienia Krystyna Pawłowska. Barokizacja kościoła nastąpiła w dwóch głównych etapach.
-Pierwszy etap przypadł na lata 1680-1685. W 1680 roku papież [[Innocenty XI]] na prośbę [[Jan III Sobieski|Jana III Sobieskiego]] oraz Habsburgów ustanowił dzień św. Jadwigi jako święto powszechne w całym Kościele katolickim. Wtedy to wyeksponowano grób w wielkiej kaplicy św. Jadwigi. Krakowski rzeźbiarz Marcin Bielawski w 1680 roku wykonał z marmuru: czarnego dębickiego i różowego paczółtowickiego sarkofag z rzeźbą świętej przykryty baldachimem wspartym na 14 kolumnach. W 1685 roku wyposażono kaplicę w ozdobną ambonę. W samym kościele Jakub Bielawski (syn Marcina) wykonał w 1685 roku marmurowy sarkofag dla księcia Henryka I Brodatego i wielkiego mistrza zakonu kawalerów mieczowych Feuchtwagena. Zamówiono cykl 20 obrazów olejnych poświęconych życiu św. Jadwigi wykonanych w pracowni najsłynniejszego malarza śląskiego baroku Willmanna. On też namalował w 1685 roku obraz '' Męczeństwo św. Bartłomieja '' dla ówczesnego ołtarza głównego. W 1690 roku dobudowano północną kruchtę.
+W 1680 roku, kiedy to papież [[Innocenty XI]] ustanowił dzień św. Jadwigi jako święto powszechne w całym Kościele katolickim, rozpoczęto pierwszy etap. Wtedy to wyeksponowano grób w wielkiej kaplicy św. Jadwigi. Krakowski rzeźbiarz Marcin Bielawski w 1680 roku wykonał z przedniego marmuru sarkofag z rzeźbą świętej, a baldachim przykrywający wspierało 14 kolumn. W 1685 roku w kaplicy zainwestowano ozdobną ambonę. W kościele Jakub Bielawski (syn Marcina) wykonał w 1685 roku marmurowy sarkofag dla księcia Henryka I Brodatego i wielkiego mistrza zakonu kawalerów mieczowych Feuchtwagena. Malarz śląskiego baroku Willmann namalował w 1685 roku obraz '' Męczeństwo św. Bartłomieja '' dla ówczesnego ołtarza głównego. W 1690 roku dobudowano północną kruchtę.
-W 1697 roku wyburzono stary klasztor i rozpoczęto budowę dwukrotnie większego, nowego zespołu gmachów projektu wrocławskiego architekta Kalkbrennera.
+W 1697 roku wyburzono stary klasztor, rozpoczęto budowę nowego zespołu gmachów projektu wrocławskiego architekta Kalkbrennera.
-W latach 1730–1760 rozpoczął się drugi etap barokizacji kościoła. Zastąpiono wtedy ołtarze główne bazyliki i kaplicy św. Jadwigi (1730) i wszystkie boczne ołtarze  nowymi ołtarzami rzeźbionymi w stylu rokoko, zbudowano monumentalną rokokową ambonę w bazylice, zamówiono  chrzcielnicę. Prace rzeźbiarskie wykonali czołowi artyści Śląska. Mangoldt w okresie 1739-1745: ołtarz główny bazyliki, ambonę, rzeźby św. Jadwigi i św. Elżbiety u wejścia do [[prezbiterium]], alabastrową figurę św. Jadwigi, którą umieszczono na sarkofagu świętej, na miejsce wcześniejszej rzeźby dłuta Bielawskiego, którą przeniesiono do kaplicy św. Jana Chrzciciela ustawiając ją w miejscu krótkotrwałego (1268-1269) pochówku świętej. W tym okresie w kaplicy św. Jadwigi duże epitafium księżnej legnicko-brzeskiej Karoliny powstałe w pracowni Rauchmillera i Pawła oraz Piotra Strudlów. Obrazy wykonał Bentuma w latach 1747-1748: oba obrazy ołtarza głównego (Wniebowzięcie NMP i Trójca Święta), dwa obrazy w prezbiterium (opatki trzebnickiej Gertrudy i Śmierć św. Jadwigi) i Śmierć św. Benedykta (kopia obrazu Willmanna) w jednym z bocznych ołtarzy kaplicy św. Jadwigi. Dwa obrazy (św. Anny i św. Józefa) ołtarzy bocznych kaplicy św. Jadwigi namalował F. Scheffler, zachowało się też kilka obrazów ołtarzowych. W 1734 roku zakończono budowę Kalwarii na wzgórzach wokół kościoła, a w 1738 roku ustawiono przed kościołem barokową kolumnę ze św. Janem  Nepomucenem na szczycie.
+Lata 1730–1760 stanowią następny etap tworzenia barokowego kościoła. W stylu rokoko powstały ołtarze główne bazyliki i kaplicy św. Jadwigi (1730), ambona w bazylice, chrzcielnica. Prace rzeźbiarskie wykonali czołowi artyści Śląska. Mangoldt w okresie 1739-1745: ołtarz główny bazyliki, ambonę, rzeźby św. Jadwigi i św. Elżbiety u wejścia do [[prezbiterium]], alabastrową figurę św. Jadwigi, którą umieszczono na sarkofagu świętej, na miejsce wcześniejszej rzeźby dłuta Bielawskiego, którą przeniesiono do kaplicy św. Jana Chrzciciela ustawiając ją w miejscu krótkotrwałego (1268-1269) pochówku świętej. W tym okresie w kaplicy św. Jadwigi duże epitafium księżnej legnicko-brzeskiej Karoliny powstałe w pracowni Rauchmillera i Pawła oraz Piotra Strudlów. Obrazy wykonał Bentuma w latach 1747-1748: oba obrazy ołtarza głównego (Wniebowzięcie NMP i Trójca Święta), dwa obrazy w prezbiterium (opatki trzebnickiej Gertrudy i Śmierć św. Jadwigi) i Śmierć św. Benedykta (kopia obrazu Willmanna) w jednym z bocznych ołtarzy kaplicy św. Jadwigi. Dwa obrazy (św. Anny i św. Józefa) ołtarzy bocznych kaplicy św. Jadwigi namalował F. Scheffler, zachowało się też kilka obrazów ołtarzowych. W 1734 roku zakończono budowę Kalwarii na wzgórzach wokół kościoła, a w 1738 roku ustawiono przed kościołem barokową kolumnę ze św. Janem  Nepomucenem na szczycie.
 W 1780 roku wybudowano wieżę kościelną (68 m) w miejscu głównego, romańskiego wejścia od strony zachodniej, projektu wrocławskiego architekta Dahna, ukończoną w 1785 roku.
-Sytuacja gospodarcza klasztoru w drugiej połowie XVIII w. zaczęła się gwałtownie pogarszać. W 1742 roku po zajęciu Śląska przez protestanckie Prusy nowe władze nadały miastu Trzebnicy pełną niezależność gospodarczą i sądowniczą od klasztoru. W 1810 roku klasztor i jego własności uległy [[Sekularyzacja majątku kościelnego|sekularyzacji]] przeprowadzonej w całych Prusach. W marcu 1811 roku sprzedano albo wystawiono na licytację wszystkie wartościowe przedmioty klasztoru, które nabywali najczęściej podwładni klasztoru, gdyż pragnęli, aby pozostały one jako pamiątki po dawnym opactwie. Obrazy zdobiące krużganek i wnętrze klasztoru oraz dokumenty, księgi i zbiory archiwalne zostały wywiezione do Wrocławia i zgromadzone w zabudowaniach klasztoru kanoników regularnych laterańskich na Piasku we Wrocławiu oraz w Muzeum Sztuki Rzemieślniczej.
+W drugiej połowie XVIII w. klasztor znalazł się w trudnej sytuacji gospodarczej. W 1810 roku klasztor i jego własności uległy [[Sekularyzacja majątku kościelnego|sekularyzacji]]. W marcu 1811 roku sprzedano albo wystawiono na licytację wszystkie wartościowe przedmioty klasztoru, które nabywali najczęściej podwładni klasztoru. Obrazy z krużganków i samego klasztoru oraz dokumenty, księgi i zbiory archiwalne zostały wywiezione do Wrocławia i zgromadzone w zabudowaniach klasztoru kanoników regularnych laterańskich na Piasku we Wrocławiu oraz w Muzeum Sztuki Rzemieślniczej.
-Kościół działał jako parafialny. Klasztor był zamieniony na obóz jeniecki dla Rosjan w czasie wojen napoleońskich, w latach 1813-1816 użytkowano go jako lazaret, w niektórych pomieszczeniach urządzono mieszkania urzędników, w 1817 roku założono w klasztorze fabrykę sukienniczą, która działała do 1857 roku. Następnie, po nieudanej próbie lokalizacji w klasztorze więzienia, ten był niezagospodarowany. W 1870 roku część klasztoru wykupili [[joannici]], a w 1889 roku resztę klasztoru odkupiły [[boromeuszki]]. Oba zakony urządziły w swych częściach szpitale, po czym joannici odsprzedali swój udział boromeuszkom.
+Kościół był parafialny. W 1870 roku część klasztoru wykupili [[joannici]], a w 1889 roku resztę klasztoru odkupiły [[boromeuszki]]. Oba zakony urządziły w swych częściach szpitale.
 W 1903 roku przeprowadzono restaurację bazyliki. W okresie międzywojennym, w czasie renowacji odkryto i wyeksponowano m.in. portal sprzed 1250 roku z tympanonem ze sceną adoracji NMP z Dzieciątkiem, zdobiony portal romański z okresu 1218-1230 z tympanonem z przedstawieniem króla Dawida oraz w kaplicy św. Jadwigi bogato zdobiony portal wczesnogotycki z romańskim dwustronnym tympanonem z końca XIII w.  W latach 1926-1927 w kalwarii trzebnickiej zbudowano dużą kopię groty z [[Sanktuarium maryjne w Lourdes|Lourdes]] wykonaną z bloków miejscowej rudy żelaza.