Tekst źródłowy strony De salute animarum

==Geneza==
W wyniku rokowań między Stolicą Apostolską a rządem pruskim podprowadzono do zawarcia ugody, która porządkowała sprawy kościelne w całym Królestwie Prus. Pomimo, że umowa miała wszelkie znamiona konkordatu to na skutek oporu strony pruskiej została ogłoszona jako bulla papieża [[Pius VII|Piusa VII]] dnia 16 lipca 1821. Dokument był bardzo potrzebny Prusom, gdyż w  wyniku ekspansywnej polityki ich terytorium znacznie się powiększyło, a dodatkowo hołdowali oni postanowieniom konwencji petersburskiej z 1797 roku, w której była mowa o dostosowaniu granic administracji kościelnej do granic państwowych. [[Bulla]] była także potrzebna katolikom, którzy stanowili w tym czasie 2/5 ludności. Protestanckie państwo pruskie było niechętne katolikom i oprócz gwarancji wolności wyznania chciało w pełni kontrolować poczynania Kościoła. Sytuacja ta była nowa i szczególnie trudna dla ludności polskiej, która w wyniku rozbiorów znalazła się w granicach Królestwa Prus, a także dla tych katolików diecezji wrocławskiej, którzy do 1742 roku żyli w granicach monarchii habsburskiej, gdzie katolicyzm był religią panującą. Wykonawcą bulli ustanowiono bpa warmińskiego Josepha Hohenzollerna, który wprowadził ją w życie w latach 1821-1830.

==Postanowienia ogólne==
W wyniku postanowień zawartych w bulli wszystkie diecezje otrzymały [[Kapituła|kapituły]] katedralne z godnościami prałackimi i [[Prebenda|prebendami]] kanonickimi. Każda diecezja miała posiadać własne seminarium duchowne, które było uposażone ze skarbu państwa. Podobne uposażenie państwowe miały otrzymać osoby i instytucje kościelne w zamian za [[Sekularyzacja majątku kościelnego|sekularyzację majątku Kościoła katolickiego]] (w 1810 i 1811 roku). Finansowanie części działalności kościelnej przez państwo gwarantowało mu kontrolę nad sprawami gospodarczymi Kościoła, szkolnictwa kościelnego, a nawet korespondencji biskupów ze Stolicą Apostolską. [[Brewe]] papieskie ''Quod de fidelium'' z 21 lipca 1821 zalecało aby kandydaci na biskupów „byli miłymi dla króla” stąd pomimo gwarancji wyborów biskupów przez kapituły i zarezerwowanie papieżowi prawa prekonizacji kapituły musiały zasięgać opinii na dworze królewskim. Za panowania [[Fryderyk Wilhelm III Hohenzollern|Fryderyka Wilhelma III]] (zm. w 1840 roku) biskupstwa faktycznie były obsadzane przez niego mimo protestów papieża i zakazu takich nominacji protestanckiemu władcy.

==Postanowienia administracyjno-terytorialne== 
Terytoria Królestwa Pruskiego znajdujące się na zachód od [[Diecezja wrocławska|diecezji wrocławskiej]] otrzymały metropolię w Kolonii z trzema sufraganiami w Münster, Paderborn i Trewirze.  Jednak najgłębsze zmiany w administracji kościelnej postanawiała bulla w stosunku do ziem polskich. Utworzono tutaj jedną metropolię gnieźnieńsko-poznańską, dwie archidiecezje w Gnieźnie i Poznaniu oraz dodatkowo zreorganizowaną diecezję chełmińską, warmińską i wrocławską. Zatem diecezja poznańska została wyniesiona do rzędu arcybiskupstwa będącego złączonym unią personalną z Gnieznem. Pomimo jednej osoby arcybiskupa obie jednostki zachowały odrębne terytoria, kapituły, seminaria duchowne i [[Sufragan - biskup|sufraganów]]. W przypadku wakatu mieli nimi zarządzać osobni [[Wikariusz kapitulny|wikariusze kapitulni]]. W 1821 roku archidiecezja gnieźnieńska, po korektach terytorialnych, liczyła 16 dekanatów z 216 parafiami. Również terytorium archidiecezji poznańskiej dotknęły zmiany w postaci przyłączenia okręgu ostrzeszowskiego i kępińskiego należących wcześniej do diecezji wrocławskiej. Diecezja chełmińska była jedyną sufraganią metropolii gnieźnieńsko-poznańskiej. Jej terytorium zostało powiększone prawie dwukrotnie o nabytki z diecezji płockiej, które weszły w skład państwa pruskiego, pomezańskiej oraz włocławskiej z Gdańskiem. Stolicę biskupią przeniesiono z Chełmży do Pelplina. Diecezja warmińska otrzymała status wyjętej i zależnej bezpośrednio od Stolicy Apostolskiej. Jej obszar powiększono o 30 parafii diecezji pomezańskiej i całą diecezję sambijską z Królewcem i Tylżą, które były całkowicie sprotestantyzowane od czasów Reformacji.

==Postanowienia dotyczące diecezji wrocławskiej==
Podobnie jak diecezja warmińska również wrocławska została wyjęta z metropolii gnieźnieńskiej i bezpośrednio podporządkowana Stolicy Apostolskiej. Korekta terytorialna zaznaczyła się w tym przypadku drobnymi stratami i dużymi nabytkami. Na rzecz archidiecezji poznańskiej wyłączono okręgi kościelne Ostrzeszowa i Kępna. Uregulowana została również granica wschodnia na obszarze Górnego Śląska. Tzw. Nowy Śląsk (dekanat siewierski i lelowski), krótko zarządzany przez biskupów wrocławskich, został włączony do diecezji krakowskiej i włocławskiej. Diecezja wrocławska zyskała jednak dekanaty bytomski i pszczyński z 53 parafiami, związane z Krakowem, ale '' de facto '' od 1811 roku będącymi pod rządami Wrocławia. Było to zatem przypieczętowanie stanu, który już trwał. Jurysdykcji bpa wrocławskiego podlegały także parafie w okręgu cieszyńskim, które pozostały na terytorium cesarstwa austriackiego. Był to ewenement w polityce pruskiej hołdującej zasadzie terytorializmu państwowego i kościelnego. Bulla przyłączała również do diecezji wrocławskiej kilka parafii na pograniczu czesko-saskim. Jednak największe nabytki otrzymała ona na północy w postaci Pomorza Zachodniego ze Szczecinem oraz Brandenburgię z Berlinem. Również w tym przypadku bulla pieczętowała wcześniejsze postanowienia terytorialne, które nastąpiły w 1819 roku na mocy dekretu Kongregacji Rozkrzewiania Wiary. Postanowiono w nim, iż ziemie te zostaną poddane jurysdykcji bpa wrocławskiego w charakterze delegata apostolskiego. Ten sprotestantyzowany, prawie w całości, obszar nazywano misjami północnymi, a zarządzał nimi w imieniu biskupa proboszcz parafii św. Jadwigi w Berlinie. Do 1929 roku teren Pomorza i Brandenburgii zachował formalnie unię personalną z Wrocławiem, jednak od pontyfikatu [[Diepenbrock Melchior|bpa Melchiora von Diepenbrocka]] (1845-1853) misje północne ściślej związały się z diecezją dzięki systematycznej pracy duszpasterskiej i emigracji ludności katolickiej na te tereny. Czynniki te pociągały za sobą erygowanie nowych [[Parafia|parafii]] i stacji duszpasterskich, które z czasem utworzyły sieć dekanalną.

==Bibliografia==
B. Kumor, Historia Kościoła, t. 7, Lublin 2001, s. 29-31, 82-83, 115-117; F. Maroń, Proces kształtowania wschodniej granicy biskupstwa wrocławskiego na tle wydarzeń politycznych przełomu XVIII i XIX wieku. Przyczynek do genezy ustaleń bulli „De salute animarum”, SSHT 1971, t. 4, s. 187-248.

[[Kategoria:Bulle]]