Sanktuarium Krzyża Świętego w Jeleniej Górze

Kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego na drodze Via Sacra jest najstarszym kościołem w mieście. Jego historia jest ściśle wpisana w dzieje Śląska i Jeleniej Góry. W 1709 roku zezwolono na wybudowanie na Śląsku sześciu kościołów dla ewangelików tzw. "Kościołów Łaski". Jeden z nich, kościół Łaski "Pod Krzyżem Chrystusa", powstał w Jeleniej Górze. Po II wojnie światowej został przekazany Kościołowi katolickiemu i pełnił funkcję kościoła garnizonowego. W 2012 roku parafia wojskowa w tym kościele została rozformowana i prowadzą ją księża diecezjalni.

Budowę kościoła zlecono w 1709 roku. Architekt Martin Frantz (1679-1742) zaprojektował kościół w stylu barokowym na planie krzyża greckiego. Architekt ten, czynny w Legnicy przed 1705 rokiem, był indywidualnością śląskiej architektury barokowej. Po wybudowaniu długość kościoła 74 m, a wysokość razem z krzyżem na szczycie kopuły to 54 m. Ołtarz główny wybudowano w 1727 roku, jest jednokondygnacyjny, ufundował go Chrystian Gotfryd Menzel, a autorem był stolarz Dawid Hilscher z Jeleniej Góry. Centrum ołtarza to obraz "Chrystus na Górze Oliwnej" autorstwa Otto Mengelberga z Düsseldorfu (1818-1890). Wokół obrazu figury - personifikacje i alegorie. U stóp figury Chrystusa napis (Łk 9, 23): "Jeśli kto chce za mną iść, niech się zaprze samego siebie, a weźmie krzyż swój na każdy dzień i niech idzie za mną". Na wschodniej ścianie w prezbiterium ponad ołtarzem na tle fresku znajdują się barokowe 76-głosowe organy, posiadające 4571 piszczałek. Zbudował je organomistrz M. Roeder z Berlina. Cały prospekt organowy wybudowano w 1727 roku. Figury na tym prospekcie wyrzeźbił J.J. Urbański. Ostatniej przebudowy organów dokonała firma Schlag u. Sohne ze Świdnicy w 1905 roku, a w latach 1997-1998 firma braci Broszko podjęła się remontu i renowacji instrumentu. Na skrzyżowaniu naw zwraca uwagę ambona, wykonana z piaskowca w 1717 roku, ufundowana przez Melchiora Bertholda. Po lewej stronie ołtarza stoi chrzcielnica pochodząca z 1717 roku, w stylu późnobarokowym, wykonana z niebieskiego marmuru, a ufundowana przez Johanna Martina. Kościół jest bogaty we freski i malowidła ścienne. Freski w nawie głównej pędzla Felixa Antona Schefflera, a w sklepieniu kopuły i nawach poprzecznych pędzla Johanna Franza Hoffmanna.

W sanktuarium znajdują się dwa relikwiarze: Drzewa Krzyża Świętego - w ołtarzu głównym nad tabernakulum oraz św. Faustyny Kowalskiej - w kaplicy Bożego Miłosierdzia.

Bibliografia

J. Czerwiński, R. Chanas, Dolny Śląsk - przewodnik, Warszawa 1977; J. Pilch, Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląska, Warszawa 2005