Parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Wielowsi

Historia miejscowości

Wielowieś, zarówno wieś i parafia, od samego początku były związane z miastem Toszek, będącym siedzibą władzy kasztelańskiej. Miejscowości należące do dzisiejszej parafii Wielowieś zaliczane są do starych osad górnośląskich, wspominanych już w dokumentach z pierwszych dziesięcioleci XV wieku. W Liber fundacionis episcopatus Vratislaviensis z 1305 roku znajdujemy tam wszystkie miejscowości parafii wielowiejskiej: Wielowieś, Świniowice, Kieleczka, Odmuchów, z wyjątkiem Czarkowa, choć prawdopodobnie już też istniał. Księga zawiera spis wszystkich ówczesnych wiosek na Śląsku, które były zobligowane do składania daniny rocznej na rzecz wrocławskiej stolicy biskupiej. W 1305 roku dokument pisał o Wielowsi: Item in Magna Villa sunt XL mansi parvi decimam in capis de 3-bus triticis siliginis et avenae. Dokument jest w języku łacińskim, stąd nazwa Wielowieś Magna Villa, w późniejszych dokumentach jest polska nazwa Wielo-Wieś i niemiecka Langendorf.

Historia parafii i kościoła

Kiedy dokładnie powstała parafia i kto ją erygował - tego nie wiadomo. W 1305 roku mogłaby istnieć, bo była dobrze zagospodarowanym obszarem gminnym według niemieckiego prawa, lecz wzmianka w dokumentach o kościele parafialnym w Wielowsi pojawia się dopiero w 1335 roku. Następne są z lat 1376 i 1447. W najstarszej notatce w rejestrze świętopietrza nuncjusza Galharda de Carceribus parafia Wielowieś figuruje tam jako Ecclesia de Magna Villa położona in sede Tostensi (kościół w wielkiej wsi w dekanacie toszeckim).

O pierwszym kościele w Wielowsi nie wiadomo nic. Pewne jest z zapisków historycznych istnienie kościoła parafialnego w Wielowsi w 1335 roku. Zachował się do naszych czasów opis kościoła parafialnego w Wielowsi z 1679 roku w protokole wizytacyjnym biskupów wrocławskich z roku 1679. Protokoły te wydał drukiem Jungnitz. Według opisu wizytatora biskupiego był to kościół murowany z kamienia, kryty szyndziołami czyli gontem, w prezbiterium sklepienie, w nawie strop płaski drewniany, wymiary kościoła 44 łokcie długi i 16 łokci szeroki (29,34 m i 10,65 m). Wieża kamienna wysoka z trzema dzwonami. Wokół kościoła cmentarz otoczony murem kamiennym.

W 1679 roku kościół był pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Maryi Panny, ale już wizytacje z lat 1687 i 1697 podają, że kościół w Wielowsi jest pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i to wezwanie pozostało do naszych czasów. Kościół przetrwał w niezmienionym stanie do XX wieku. W 1927 roku ks. Chrząszcz w swej Historii Toszka, pisze o wielowiejskim kościele: w porównaniu z rokiem 1679 parafialny kościół w Wielowsi zmienił się o tyle, że usunięto sklepienie z prezbiterium. Ślady ostrego łuku gotyckiego wskazują na to, że zbudowano kościół w XV wieku i malowidło na drewnie (desce) powstało chyba około 1500 roku. W obecnym kościele parafialnym znajduje się malowidło na desce ołtarza bocznego po lewej stronie (ołtarz św. Józefa) datowane na 1670 rok - Pokłon Trzech Króli. Podobną opinię co do wieku starego kościoła wielowiejskiego wyrażają autorzy publikacji monograficznej „Die Bau und Kunstdenkmäler des Kreises Tost-Gleiwitz" (Wrocław 1943), pod hasłem: Langendorf, gdzie piszą: Obecny kościół został wybudowany najprawdopodobniej w XV wieku. Jest opisany w sprawozdaniach wizytacyjnych z roku 1679. W roku 1934/35 nastąpiło znaczne poszerzenie kościoła o szeroką nawę poprzeczną, nowe prezbiterium i chór. Na skutek dokonanej w roku 1934 wielkiej przebudowy, kościół zmienił wygląd wewnętrzny i zewnętrzny do tego stopnia, że zatracił się całkowicie jego charakter starego kościoła. Zmianie uległa również wieża kościoła. Odbudowana w 1860 roku, po uderzeniu pioruna w 1857 roku, zmieniła strukturę i wygląd. W dzisiejszym, kościele do starych partii budowlanych należą: prostokątna nawa główna i trzypiętrowa wieża z dwoma skarpami przy wejściu głównym.

W starym kościele parafialnym znajdowało się i dziś znajduje wiele cennych zabytków sztuki sakralnej. Do zabytków zaliczone są: trzy ołtarze, ambona, figury drewniane Ecce Homo, Scena Golgoty, obrazy, krzyże, tabernakulum, monstrancja, kielichy. W czasie II wojny światowej paramenty liturgiczne zostały zniszczone i wykradzione. Do zabytków należy również obraz na desce w ołtarzu św. Józefa. Zwraca także uwagę, pochodzący z XVII wieku, obraz na płótnie w ołtarzu Serca Pana Jezusa, który przedstawia Ukoronowanie Najświętszej Maryi Panny. Tryptyk Ołtarzowy - sławne dzieło śląsko-czeskiego mistrza malarskiego, przedstawiające zaśnięcie Najświętszej Maryi Panny, był to obraz z gotyckiego ołtarza głównego. W późniejszych wiekach usunięto go z ołtarza i z czasem zużyto, nie doceniając jego wartości artystycznej i zabytkowej. Obecnie znajduje się w Muzeum we Wrocławiu. Jedno skrzydło tryptyku w 1932 roku Państwowe Muzeum we Wrocławiu odkupiło od handlarza staroci. Niestety kościół wielowiejski pozbył się lekkomyślnie średniowiecznego dzieła sztuki. Kościół posiadał także zabytkowe dzwony. Obecne cztery zawieszono na wieży w 1958 roku za czasów ks. proboszcza Pawła Rudnera: Św. Józef, N.M.P. - Ave Maryja, Św. Michał, Chrystus Król.

Przed kościołem pod murem jest zabytkowa przydrożna kaplica Świętego Jana Nepomucena z XVIII wieku, pod niszą jest wpuszczona do muru płaskorzeźba w kamieniu wapiennym, przedstawiająca Chrystusa na Krzyżu, pochodzi z późnego średniowiecza, aż do 1935 roku była wmurowana w zewnętrzną ścianę na trzecim piętrze wieży kościelnej. Na murze okalającym plac kościelny znajduje się mała płaskorzeźba w piaskowcu, przedstawiająca postać nieznanej świętej, z klęczącą u stóp postacią fundatora, pochodzi prawdopodobnie z XVII wieku.

Proboszcz ks. Aleksander Kuroczyk dokonał w latach 1934/35 przebudowy kościoła, a po jego śmierci w 1945 roku, kolejny proboszcz ks. Paweł Rudner w 1950 roku przeprowadził malowanie surowych jeszcze ścian rozbudowanego kościoła. Prace malarskie zostały powierzone mistrzowi malarskiemu Łukaszowi Mrzygłódowi z Nysy wraz z synem. Malowidła ścienne wykonane na surowym tynku uległy zniszczeniu, a częściowo odmalowane w 1963 roku przez wielowiejskich malarzy nie zachowały już swego piękna, wartościowe pozostały malowidła na drewnianym stropie nawy głównej i poprzecznej, oraz na sklepieniu prezbiterium. Obecna plebania była rozbudowana w 1927 roku na starych kamiennych murach, podwyższono parter i pokryto dach dachówką. Przy kościele parafialnym była szkoła i organistówka. Szkoła była czynna jeszcze w latach 30. XX wieku. Budowle pochodziły z 1826 roku, po wojnie zostały rozebrane, były zbudowane z kamienia, pokryte strzechą, którą zastąpiono w latach 20. XX wieku dachówką.

Na terenie kościelnym jest jeszcze dom parafialny, w którym zamieszkują siostry elżbietanki, a został wzniesiony za urzędu proboszcza ks. Aleksandra Kuroczyka w latach 20. XX wieku. Siostry prowadziły tam przedszkole.

Bibliografia

za: [1] (dostęp: 22.11.2023); Oprac. MC