Kościół w III RP

XIV. KOŚCIÓŁ W III RZEZYPOSPOLITEJ

DATY I WYDARZENIA:

17 VII 1989 - Ustanowienie nuncjatury apostolskiej w Polsce i ambasady polskiej w Rzymie - nawiązanie stosunków dyplomatycznych między Polską i Stolicą Apostolską. Podstawowym zadaniem placówek stało się opracowanie konkordatu, który miał w sposób całościowy uregulować stosunki miedzy dwoma podmiotami prawa międzynarodowego.
21 I 1991 - Przywrócenie w Polsce Ordynariatu Polowego.
1-9 VI 1991 - IV Pielgrzymka Jana Pawła II do Ojczyzny – hasło: Bogu dziękujcie, Ducha nie gaście.
8 VI 1991 - Drugi Synod Plenarny – bazylika NSPJ na warszawskiej Pradze. Otwarcia Synodu dokonał Jan Paweł II. Motto: Z orędziem Soboru w drugie Milenium. W homilii papież życzył, aby Kościół w Polsce odnowił się na miarę czasów, potwierdzając swą tysiącletnią tożsamość. Zamknięcia Synodu dokonał też Jan Paweł II podczas liturgii Słowa w katedrze św. Jana Chrzciciela w Warszawie. Wtedy też papież zauważył: Kształtowanie nowego społeczeństwa opartego na poszanowaniu praw człowieka, prawdy i wolności wymaga takiej świadomości eklezjalnej, która stanowiłaby punkt wyjścia do podjęcia szerszej odpowiedzialności za Kościół ze strony wszystkich jego córek i synów. Dobrze, iż w tej sytuacji Synod Plenarny uznał za swoje podstawowe zadanie pracę nad odbudowaniem i pogłębieniem tej właśnie świadomości eklezjalnej i to zarówno wśród świeckich, jak i duchownych. Długi okres zmagań z totalitarnym systemem komunistycznym osłabił w wielu ludziach zmysł religijny, sprzyjał tendencji zredukowania Kościoła do rzędu instytucji czysto ludzkich i spychania religii w sferę prywatności. (...) II Synod Plenarny i jego realizacja wychodzi naprzeciw wielkiemu wyzwaniu, jakie stoi dzisiaj przed Kościołem w Polsce. Jest nim potrzeba nowej ewangelizacji, czyli urzeczywistnienia zbawczego dzieła Boga przez przygotowanie nowych dróg dla Ewangelii Chrystusa. Prymas Polski kard. Józef Glemp wręczył Ojcu Świętemu dokumenty synodalne do zatwierdzenia przez Stolicę Apostolską, co stało się dekretem Kongregacji do spraw Biskupów z 20 XII 2000 r.
13-16 VIII 1991 - Wizyta Jana Pawła II w Polsce - udział w Światowym Dniu Młodzieży w Częstochowie (milion młodych z całego świata).
25 III 1992 - Nowy podział terytorialny Kościoła w Polsce ze względów pastoralnych – bulla Totus Tuus Poloniae Populus Jana Pawła II. Powstały metropolie: białostocka, częstochowska, gnieźnieńska, katowicka („Górnośląska”), krakowska, lubelska poznańska, przemyska, szczecińsko-kamieńska, warmińska, warszawska, wrocławska i bezpośrednio od Stolicy Apostolskiej uzależniona archidiecezja łódzka oraz niezależny Ordynariat Polowy z siedzibą w Warszawie.
1991-2000 - Nowenna przed Rokiem 2000 w Polsce. Program duszpasterski w latach 1991-1997 dotyczył pogłębienia świadomości Kościoła, który jest Tajemnicą, Wspólnotą i Misją oraz konkretyzacji programu duszpasterskiego zawartego w liście apostolskim Tertio millennio adveniente Jana Pawła II, opartego o trynitarną koncepcję teologiczno-pastoralną (Rok Chrystusa, Rok Ducha Świętego, Rok Boga Ojca).
28 VII 1993 - Konkordat między Stolicą Apostolską a Rzeczpospolitą Polską. Pierwszy konkordat między Stolicą Apostolską a Polską z 1925 r. (zob. Kościół w II Rzeczpospolitej) został zerwany jednostronnie przez władze komunistyczne w 1945 r. ( zob. ). Rozmowy na temat nowego konkordatu mogły zostać podjęte dopiero pod koniec lat 80. XX wieku w okresie schyłku PRL. W X 1991 r. abp Józef Kowalczyk, nuncjusz apostolski w Polsce, przekazał MSZ Rzeczpospolitej Polskiej projekt konkordatu. Projekt rządowy zgłosiła premier Hanna Suchocka 28 VII 1993 r. Negocjacje konkordatowe trwały krótko, ale jego ratyfikacja nastąpiła dopiero blisko pięć lat później – 8 I 1998 r. Na przeszkodzie stanęło najpierw rozwiązanie Sejmu, a następnie czteroletnie rządy koalicji SLD-PSL, która sprzeciwiła się zapisom konkordatowym. Kiedy we IX 1997 r. w Sejmie większość zdobyła AWS i Unia Wolności, ratyfikacja stała się możliwa. Wymiana dokumentów ratyfikacyjnych konkordatu miała miejsce 25 III 1998 r. w Pałacu Apostolskim w Watykanie. Jan Paweł II powiedział wtedy: Chciałbym tu zwrócić uwagę na stwierdzenie konkordatu, które bardzo jasno mówi, że „państwo zapewnia Kościołowi katolickiemu, bez względu na obrządek, swobodne i publiczne pełnienie jego misji” ( art. 5 ). (...) Kościół zawsze był z narodem i jego losy nie były mu obojętne. (...) Trwa w nim nieprzerwanie przez dziesięć wieków – nikt i nic nie zdołało go oderwać od narodu i zniszczyć tej duchowej łączności: ani zaborcy, ani okrucieństwa ostatniej wojny, ani ideologia marksistowska. Kościół spełniał zawsze zadanie jednoczące i integrujące Polaków w imię Krzyża Chrystusowego i Ewangelii. Umacniał więź społeczną i kształtował jedność duchową. (...) Kościół cieszący się wolnością, chce być sprzymierzeńcem państwa „we współdziałaniu dla rozwoju człowieka i dobra wspólnego, jak mówi art. 1 konkordatu (...). Konkordat między Stolicą Apostolską a Rzeczpospolitą Polską określa wzajemne relacje jako autonomiczne i niezależne. Już po kilku latach obowiązywania konkordatu przestał on być postrzegany jako instrument kościelnych przywilejów, ale stał się ważnym narzędziem rozwiązywania problemów prawnych w stosunkach między Kościołem a państwem.
31 V – 10 VI 1997 - V Pielgrzymka Jana Pawła II do Polski. Hasło: Chrystus wczoraj, dziś i na wieki.
5-17 VI 1999 - VI Pielgrzymka Jana Pawła II do Ojczyzny. Hasło: Bóg jest miłością. Beatyfikacja 108 męczenników II wojny światowej, m. in. z archidiecezji katowickiej – bł. ks. Emil Szramek i bł. ks. Józef Czempiel.
25 XII 1999-5 I 2001 - Świętowanie w Polsce Wielkiego Jubileuszu Roku 2000, zapowiedzianym przez Jana Pawła II w liście apostolskim Tertio millennio adveniente.
6-8 VII 2000 - Narodowa pielgrzymka Polaków do Rzymu.
2000-2006 - Program duszpasterski Kościoła w Polsce: Nowa ewangelizacja (2000-2001), Poznać Chrystusa (2001-2002), Umiłować Chrystusa (2002-2003), Głosić Ewangelię nadziei (2004-2005), Przywracajmy nadzieję ubogim (2005-2006).
16-19 VIII 2002 - VII Pielgrzymka Jana Pała II do Polski. Hasło: Bóg bogaty w miłosierdzie. Akt zawierzenia świata Bożemu Miłosierdziu.
2 IV 2005 - Śmierć Jana Pawła II. Wielka Narodowa Żałoba. Proces beatyfikacyjny.
25-28 V. 2006 - Pielgrzymka Benedykta XVI do Polski – hasło: Trwajcie mocni w wierze (1 Kor 16, 13). Papież, przybywając do Polski zrealizował marzenie, które od dawna nosił w sercu. Oddał hołd swojemu przyjacielowi i poprzednikowi na Stolicy Piotrowej – słudze Bożemu Janowi Pawłowi II, z którym współpracował ponad 23 lata jako prefekt Kongregacji Nauki Wiary. Ojciec Święty przebywał w Warszawie, Częstochowie i Krakowie. Pielgrzymkę zakończył słowami z Listu św. Pawła: Czuwajcie, trwajcie mocno w wierze, bądźcie mężni i umacniajcie się! Wszystkie wasze sprawy niech się dokonują w miłości! (1 Kor 16, 13-14).
2006-2010 - Program duszpasterski Kościoła w Polsce – Kościół niosący Ewangelię nadziei. Jest to środek służący nadaniu kierunku, koordynacji i usprawnieniu duszpasterstwa oraz zwiększaniu jego skuteczności; próba stworzenia jasnej i jednolitej perspektywy teologicznej dla Kościoła w Polsce. Poszczególne lata zakładają kolejne elementy tego programu: 2006/2007 – Przypatrzmy się powołaniu naszemu; 2007/2008 – Bądźmy uczniami Chrystusa; 2008/2009 – Otoczmy troską życie; 2009/2010 – Bądźmy świadkami Miłości.
6 XII 2006 - W płockiej Kurii Diecezjalnej odczytano komunikat nuncjusza apostolskiego o nominacji nowego arcybiskupa warszawskiego. Został nim bp płocki Stanisław Wielgus, który miał zastąpić odchodzącego na emeryturę kard. Józefa Glemp.
7 I 2007 - Abp Wielgus – uznany za tajnego współpracownika policji politycznej PRL – zrezygnował w dniu ingresu do katedry warszawskiej ( 7 I 2007 ). Była to suwerenna decyzja papieża Benedykta XVI na podstawie materiałów przedstawionych przez Kościelną Komisję Historyczną, powołaną do przeprowadzenia lustracji duchowieństwa. Zastąpił go abp Kazimierz Nycz. Nowy arcybiskup Warszawy już nie odziedziczy historycznego tytułu prymas Polski. Kiedy w 1414 r. utworzono arcybiskupstwo lwowskie, tytuł prymasa Polski wprowadzono dla odróżnienia ważniejszego arcybiskupa w Koronie. Od tego roku przysługiwał on zwyczajowo metropolicie gnieźnieńskiemu. W okresie rozbiorów ( w latach 1818-1829 i 1916-1918 ) dodatkowo nadawano tytuł prymasa arcybiskupom warszawskim jako prymasom Królestwa Polskiego. W 1795 r. władze pruskie zakazały używania tytułu prymasa Polski, jednak arcybiskupi gnieźnieńscy go zachowali. W latach 1821-1946 istniała unia personalna metropolii gnieźnieńskiej z metropolią poznańską, a tytuł prymasa Polski przysługiwał arcybiskupom poznańskim i gnieźnieńskim. Dopiero w latach 1946-1992 ustanowiono unię personalną metropolii gnieźnieńskiej z metropolią warszawską. Po jej rozwiązaniu tytuł prymasa zachował metropolita warszawski kard. Glemp jako kustosz relikwii św. Wojciecha w Gnieźnie. Utraci go – zgodnie z decyzją papieża Benedykta XVI - 18 XII 2009 r., po ukończeniu 80. roku życia.

TERMINOLOGIA:
Ordynariat polowy - jednostka administracyjna w Kościele katolickim i Cerkwi Prawosławnej, odpowiadająca diecezji . Obejmuje żołnierzy i ich rodziny na terenie jednego kraju. Na czele ordynariatu stoi biskup polowy. Posługują w nim kapelani wojskowi. Aktualny status katolickich ordynariatów polowych został określony przez Jana Pawła II w konstytucji apostolskiej Spirituali Militum Curae.
TEOK - Teczki Ewidencji Operacyjnej na Księdza - prowadzone regularnie przez SB w latach 1963-1989; zbierano w nich wszelkie dane dotyczące alumnów seminariów duchownych, wszystkich księży diecezjalnych i zakonnych, sióstr zakonnych, biskupów.
TEOP - Teczki Ewidencji Operacyjnej na Parafię - teczki te zawierały różnorodne materiały dotyczące m. in. grup i wspólnot parafialnych.

WYBRANA LITERATURA:

• Banaszak M., Historia Kościoła katolickiego, T. 2-3, 3*-4, Warszawa 1987-1992. • Banaszak M., O początkach biskupstwa poznańskiego dyskusyjnie, Poznań 2002. • Chrześcijaństwo w Polsce. Zarys przemian 966-1945, red. J. Kłoczowski 1980. • Davies N., Boże Igrzysko. Historia Polski, Kraków 2006. • Dominiczak H., Organy bezpieczeństwa PRL w walce z Kościołem katolickim 1944-1990. W świetle dokumentów MSW, Warszawa 2000. • Dudek A., Gryz R., Komuniści i Kościół w Polsce (1945-1989), Kraków 2003. • Dudek A., Państwo i Kościół w Polsce 1945-1970, Kraków 1995. • Dzieje Kościoła w Polsce, red. A. Wiencek, Kraków 2008. • Grajewski A., Wygnanie. Diecezja katowicka w czasach stalinowskich, Katowice 2002. • Fijałek J., Życie i obyczaje kleru w Polsce średniowiecznej, na tle ustawodawstwa synodalnego, Kraków 1997. • Gryz R., Państwo a Kościół w Polsce 1945-1956. Na przykładzie województwa kieleckiego, Kraków 1999. • Historia Kościoła, T. 2, red. L. J. Rogier, R. Aubert, M. D. Knowles, Warszawa 1988, s. 417-465 [Kościół polski w średniowieczu]; T. 3, Warszawa 1986, s. 347-406 [Kościół w Polsce w okresie reformacji i kontrreformacji]; T. 4, Warszawa 1987, s. 395-501 [Kościół na ziemiach polskich 1715-1848]; T. 5, Warszawa 1985, s. 575-604 [Kościół na ziemiach polskich w latach 1848-1978]. • Historia Kościoła w Polsce, T. 1: Do roku 1764, Cz. 1: Do roku 1506; T. 1: Do roku 1764, Cz. 2: Od roku 1506, red. B. Kumor i Z. Obertyński, Poznań-Warszawa 1974. • Historia Kościoła w Polsce, T. 2: 1764-1945, Cz. 1: 1764-1918; T. 2: 1764-1945, Cz. 2: 1918-1945, red. B. Kumor i Z. Obertyński, Poznań-Warszawa 1979. • Kłoczowski J., Dzieje chrześcijaństwa polskiego, Warszawa 2007. • Kłoczowski J., Historia Polski. Od czasów najdawniejszych do końca XV wieku, Lublin 2000. • Kłoczowski J., Müllerowa, Skarbek J., Zarys dziejów Kościoła katolickiego w Polsce, Kraków 1986. • Kościół i społeczeństwo wobec stanu wojennego, red. W. J. Wysocki, Warszawa 2004. • Kościół katolicki w czasach komunistycznej dyktatury. Między bohaterstwem a agenturą. Studia i materiały, red. R. Terlecki i J. Szczepaniak, T. 1-2, Kraków 2007-2008. • Kościół w Polsce. Dzieje i kultura, T. 1, red. J. Walkusz, Lublin 2002. • Kościół w Polsce, T. 1-2, red. J. Kłoczowski, Kraków 1970. • Krasowski K., Biskupi katoliccy II Rzeczypospolitej. Słownik biograficzny, Poznań 1996. • Kumor B., Historia Kościoła, T. 2: Wczesne średniowiecze chrześcijańskie, Lublin 2001, s. 121-139 [Chrystianizacja Polski. Budowa polskiej organizacji kościelnej do połowy XI wieku]; T. 3: Złoty okres średniowiecza chrześcijańskiego, Lublin 2001, s. s. 53-73, 165-182 [Kościół w Polsce w okresie reformy gregoriańskiej (od połowy XI do końca XII w.); Kościół w Polsce w okresie świetności papieskiej teokracji. Metropolia ostoją jedności ]; T. 4: Jesień kościelnego średniowiecza, Lublin 2001, s. 33-56, 111-144, 215-227 [ Kościół w Polsce w okresie awiniońskiego papiestwa; Kościół polski w okresie wielkiej schizmy zachodniej i wielkich soborów; Kościół w Polsce w okresie renesansowego papiestwa]; T. 5: Czasy nowożytne. Rozłam w chrześcijaństwie zachodnim, Lublin 2002, s. 109-147, 207-252 [Protestancka reforma na ziemiach polskich; Kościół w Polsce w okresie potrydenckim]; T. 6: Czasy nowożytne. Kościół w czasie absolutyzmu i Oświecenia, Lublin 2003, s. 101-129, 207-265 [Kościół w Polsce i na Litwie w latach 1648-1764; Kościół katolicki w okresie Oświecenia i rozbiorów państwa polskiego. Pierwszy okres niewoli narodu i Kościoła]; T. 7: Czasy najnowsze 1815-1914, Lublin 2001, s. 82-160, 348-426 [Kościół katolicki na ziemiach polskich (1815-1850). Początki odrodzenia religijnego; Kościół katolicki na ziemiach polskich (18150-1914). Okres udręk, kasat, organizacji i prześladowań]; T. 8: Czasy współczesne 1914-1992, Lublin 2001, s. 379-547 [Kościół w odrodzonym państwie polskim]. • Kumor B., Ustrój i organizacja Kościoła polskiego w okresie niewoli narodowej (1772-1918), Kraków 1980. • Na stolicy prymasowskiej w Gnieźnie i w Poznaniu. Szkice o prymasach Polski w okresie niewoli narodowej i w II Rzeczypospolitej, red. F. Lenort, Poznań 1982. • Lasota M., Donos na Wojtyłę. Karol Wojtyła w teczkach bezpieki, Kraków 2006. • Litak S., Atlas Kościoła łacińskiego w Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVIII wieku, Lublin 2006. • Litak S., Kościół łaciński w Polsce około 1772 roku, Rzym-Lublin 1991. • Litak S., Od Reformacji do Oświecenia. Kościół katolicki w Polsce nowożytnej, Lublin 1994. • Nitecki P., Biskupi Kościoła w Polsce w latach 965-1999. Słownik biograficzny, Warszawa 2000. • Nitecki P., Kardynałowie Kościoła w Polsce, Częstochowa 1999. • Prokop K. R., Biskupi Kościoła katolickiego w III Rzeczpospolitej. Leksykon biograficzny, Kraków 1998. • Raina P., Kościół w PRL. Dokumenty, T. 1-2, Poznań 1994-1995, T. 3, Poznań-Pelplin 1996. • Skarbek J., Historia Kościoła, Warszawa 1984. • Wilk S., Episkopat Kościoła katolickiego w Polsce w latach 1918-1939, Warszawa 1992. • Wysocki W. J., Osaczanie Prymasa. Kardynał Stefan Wyszyński jako „podopieczny” aparatu bezpieczeństwa w latach 1953-1956, Warszawa 2002. • Z Archiwum Akt Nowych. Millennium polskie. Walka o rząd dusz, red. C. Wilanowski, Warszawa 2002. • Zieliński Z., Kościół i naród w niewoli, Lublin 1995. • Zieliński Z., Kościół w Polsce 1944-2002, Radom 2003. • Zieliński Z., Wilk S., Kościół w II Rzeczypospolitej, Lublin 1981. • Z najnowszej historii Kościoła. Teczki Wojtyły, red. C. Wilanowski, Warszawa 2003. • Żaryn J., Dzieje Kościoła katolickiego w Polsce (1944-1989), Warszawa 2003. • Żaryn J., Kościół a władza w Polsce (1945-1950), Warszawa 1997. • Żaryn J., Kościół w Polsce w latach przełomu (1953-1958). Relacje ambasadora RP przy Stolicy Apostolskiej, Warszawa 2000. • Żaryn J., Najnowsze dzieje Polski. Kościół w PRL, Warszawa 2004.