Kościół katolicki w dobie Piastów - Terminologia

Z e-ncyklopedia
  • Terminologia:
  1. Brewe (łac. krótkie pismo) – urzędowe pismo papieskie dotyczące spraw mniejszej wagi. W odróżnieniu od bulli jest pisane zwykłą łaciną na cienkim pergaminie, opatrzone czerwoną woskową pieczęcią papieską, którą jest odciśnięty Pierścień Rybaka.
  2. Bulla – list lub dokument papieski. Wyraz bulla pochodzi z łaciny, w której oznacza niewielkie rzeczy okrągłe: bańkę powietrza na wodzie, klamkę drzwi, guzik do zapinania pasa, medalion z amuletem. Stąd bullą nazwano okrągłą złotą lub ołowianą pieczęć urzędu papieskiego z podobiznami świętych Piotra i Pawła z jednej strony i imieniem papieża na odwrocie, zawieszaną na sznurkach jedwabnych. Z czasem zaczęto tak nazywać każdy dokument papieski opatrzony tą pieczęcią. Bulle pisane były ozdobną łaciną na grubym pergaminie. Od XV wieku mianem tym określano ważniejsze dokumenty papieskie, a więc np. decyzje kanonizacyjne i dyspensy. Decyzje o mniejszej wadze zamieszczano w tak zwanym papieskim brewe.
  3. Dormitorium (łac. dormire - spać) - sypialnia dla mnichów.
  4. Fraternia (łac. frater - brat) - pomieszczenie, w którym mnisi wykonywali wspólnie pracę.
  5. Interdykt (łac. interdictum) - nakładany przez władze kościelne lub powstający na mocy prawa kanonicznego przez sam czyn zakaz odprawiania obrzędów religijnych na danym terenie (zbiorowy) lub przez daną osobę. Obecnie nie istnieje już interdykt zbiorowy, ale w średniowieczu był stosowany nawet wobec całych państw, kiedy ich władca szkodził papieżowi.
  6. Ius ducale – system prawa książęcego, którym określamy zespół różnych uprawnień księcia w stosunku do ludności lub dóbr, polegający na zwierzchnictwie sądowym, egzekwowaniu od ogółu ludności różnego rodzaju świadczeń, danin i posług oraz określonych regaliów, czyli książęcych monopolii. Regale mieliśmy następujące: ziemne, łowieckie, górnicze, wodne, handlowe, mennicze i grodowe. Świadczenia na rzecz księcia były grupowe oraz indywidualne. Grupowe to np. obowiązek udziału w wojnie i w obronie kraju, naprawa dróg i mostów, budowa i utrzymanie grodów. Do posług zaliczamy: stan, podwoda, przewóz oraz przewód (były to posługi komunikacyjne). Świadczenia indywidualne to różnego rodzaju daniny na rzecz władcy, np. podymne, poradlne oraz daniny płacone w naturaliach takich jak zboże, miód, skóry.
  7. Ius spolii (dosł. prawo łupu) - prawo władcy do majątku ruchomego po zmarłych duchownych.
  8. Kapitularz (łac. capitulum - sala kapitulna) - reprezentacyjna sala w klasztorze, przeznaczona na narady mnichów.
  9. Konwersi ( łac. conversus - brat zakonny) - mnisi, którzy nie przyjmowali święceń kapłańskich.
  10. Privilegium fori – immunitet wyłączający stan duchowny spod sądów świeckich. Pozwane osoby stanu duchownego podlegały wyłącznej właściwości sądu duchownego (biskupiego) z wyłączeniem spraw o ziemskie dobra dziedziczne.
  11. Refektarz (łac. refectio - obiad, posiłek) - zakonna jadalnia.
  12. Suplika (z łac. supplicare - błagać, prośba) – pisemna prośba lub skarga, zapytanie kierowana na ręce osoby wyżej stojącej w systemie feudalnym przez poddanego lub lennika tej osoby. Obecnie termin o znaczeniu historycznym. Supliki były najczęściej kierowane do Stolicy Świętej. Przykładem mogą być supliki Kazimierz Wielkiego do papieża Urbana V z prośbą o zatwierdzenie Uniwersytetu Krakowskiego. Supliki musiały posiadać odpowiedną formę i przechodziły przez skomplikowany proces kancelaryjny. Zgodę papieża na daną prośbę sygnowano słowem fiat.
  13. Świętopietrze - polska nazwa daniny na rzecz papiestwa (tzw. denar świętego Piotra) płaconej przez średniowieczne europejskie państwa chrześcijańskie. Jej genezę wiąże się z decyzją króla Wesseksu Ine (VIII wiek n.e.), który wstąpiwszy do jednego z rzymskich klasztorów, podjął decyzję o wprowadzeniu w swoim państwie świętopietrza. Po przerwie w płaceniu tej daniny wznowił ją w XI wieku Wilhelm I. W Anglii płacenie świętopietrza zaprzestano w roku 1534. Podobną daninę wprowadzono także w niektórych innych krajach, np. Szwecji i Danii. W Polsce świętopietrze wprowadzono za rządów Mieszka I, co wiąże się z poddaniem przez niego państwa Polan pod opiekę Stolicy Apostolskiej (Dagome iudex). Świętopietrze jako danina lenna płacone było początkowo przez władców, później (prawdopodobnie od XI w.) obowiązek jego płacenia spadł bezpośrednio na ludność. Przetrwało do reformacji - jego poboru zaniechano po 1555 r.
  14. Wirydarz (łac. viridarium - ogród, murawa) - wewnętrzny dziedziniec klasztoru otoczony krużgankami.