Weltzel Augustyn

Weltzel Augustyn (1817-1897), proboszcz w Tworkowie, historyk

nagrobek przed kościołem w Tworkowie

Urodził się 9 kwietnia 1817 w Jelczu k. Oławy w rodzinie pracownika leśnego Karola i Zuzanny z d. Adam. Liczna rodzina wciąż zmagała się z trudnościami finansowymi, ale widząc uzdolnienia syna rodzice wysłali go w wieku dwunastu lat do szkoły św. Wincentego we Wrocławiu. Już w następnym, 1830 roku, rozpoczął naukę w gimnazjum św. Macieja we Wrocławiu. W 1938 roku zdał egzaminy maturalne i zapisał się na Wydział Teologiczny Uniwersytetu Wrocławskiego.

Jako miłośnik historii uczęszczał dodatkowo na wykłady w Kolegium Historycznym. 8 maja 1842 otrzymał święcenia kapłańskie z rąk sufragana wrocławskiego bpa Daniela Latusska. W lipcu tego samego roku został ustanowiony wikariuszem w Szczecinie. Bardzo rozległa terytorialnie parafia posiadała tylko ok. 1400 wiernych, dlatego dodatkowo pełnił funkcje kapelana wojskowego dla żołnierzy-katolików stacjonujących na Pomorzu. Po kilku latach pracy chciał objąć samodzielne probostwo, dlatego w 1849 roku ubiegał się o parafie w Sobótce. Ponieważ nie został ustanowiony jej rządcą pozostał w Szczecinie. Po czternastu latach pracy w Szczecinie ponownie ubiegał się o samodzielną placówkę i tym razem został ustanowiony, 14 sierpnia 1857, proboszczem parafii św. Piotra i Pawła w Tworkowie k. Raciborza. Uroczystego wprowadzenia na urząd dokonał dziekan raciborski ks. Franciszek Heine 22 września. W latach 1863-1866 był posłem do parlamentu Rzeszy z ramienia katolickiej Centrum. Za monografię historyczną Koźla otrzymał 26 czerwca 1866 Order Czerwonego Orła IV klasy. W 1868 roku władze diecezjalne przyznału mu tytuł radcy duchownego. Rok później otrzymał na Uniwersytecie Wrocławskim doktorat honoris causa, a w pięćdziesiątą rocznicę święceń kapłańskich został odznaczony przez władze pruskie Orderem Korony III klasy.

Jednak obok duszpasterstwa głównym jego zajęciem i prawdziwą pasją były badania historyczne. Jego dorobek, warsztat i autentyczne znawstwo dziejów sprawiły, iż nazwany został „śląskim Tacytem”. Jako wikary w Szczecinie zajął się studiami nad dziejami Kościoła na Pomorzu. Był nawet członkiem Towarzystwa Historycznego Pomorskiego (Gesellschaft für pommersche Geschichte und Altertumskunde). Z tego czasu jego działalności pozostało kilka artykułów o dziejach Kościoła na Pomorzu i w Brandenburgii oraz książka o św. Ottonie. Jego twórczość prawdziwie rozkwitła na Śląsku. Zajmował się jego historią zarówno w aspekcie kościelnym jak i całościowych dziejów tutejszych miast czego wynikiem jest wiele publikacji z tego zakresu. Swój warsztat historyczny rozszerzył również o problematykę znanych śląskich rodów arystokratycznych, z których większość została wydana drukiem. Gros swoich prac napisał i wydał w języku niemieckim, ale ponieważ był utrakwistą publikował także po polsku. Pisywał artykuły do „Katolika” o „Moniki”. Oprócz tych języków znał dobrze łacinę, a w dojrzałym już wieku nauczył się języka czeskiego pomocnego w badaniach oraz szerokiej korespondencji z naukowcami czeskimi. Wyrazem uznania dla jego pracy i talentu może być fakt, iż prezydent rejencji opolskiej Georg von Viebahn uznał go za najwłaściwszą osobę do opracowywania monografii miast śląskich. Miały one powstawać na mocy wydanego zarządzenia Ministerstwa Spraw Wewnętrznych z 17 lutego 1857.

Ks. Weltzel zmarł 4 listopada 1897 po kilkumiesięcznej ciężkiej chorobie. Został pochowany 8 listopada na przeciw głównego wejścia do kościoła parafialnego w Tworkowie, co było jego życzeniem zawartym w testamencie. Swój bogaty księgozbiór oraz własne rękopisy przekazał na mocy testamentu magistratowi w Strzelcach, Raciborzu, Archiwum Miejskiemu we Wrocławiu, Archiwum Diecezjalnemu. Pozostałe książki spadkobiercy przekazali bibliotece konwiktu męskiego w Gliwicach.

Publikacje

Książki

• Geschichte der Stadt Ratibor, Ratibor 1861.
• Geschichte der Stadt, Herrschaft und ehemaligen Festung Cosel, Berlin 1866.
• Geschichte des Geschlechts der Saurma und Sauerma. Denkschrift 300 jährigen Gedächtnisfeier der Fideikomiß-Stiftung Jeltsch am 1869 als Manuskript gedruckt, Ratibor 1869.
• Geschichte der Stadt Neustadt in Oberschlesien, Neustadt 1870.
• Die Bruderschaft Corporis Christi in Jankowice bei Rybnik, Breslau 1875.
• Geschichte des edlen und freiherrlichen Geschlechts von Eichendorff. Nach Handschriften und Urkunden bearbeitet, Ratibor 1876.
• Geschichte der Stadt und Herrschaft Ratibor, 2. Aufl., Ratibor 1881.
• Chronik der Parochie Ostróg bei Ratibor, Ratibor 1882.
• Geschichte der Stadt und Herrschaft Guttentag. Nach Urkunden amtlich Actenstücken, Ratibor 1882.
• Geschichte des edlen, freiherrlichen und gräflichen Geschlechts Praschma. Als Manuskript gedruckt, Ratibor 1883.
• Geschichte des Ratiborer Archipresbyterats. Historisch topographisch-statistische Beschreibung der zu demselben gehörigen Kirchen, Kapellen, Schulen usw. als Ergänzung der Kirchengeschichte Ratibors und als Beiträge zur Adelsgeschichte Oberschlesiens aus Urkunden und amtlichen Acten, Ratibor 1885.
• Chronik der Parochie Pogrzebin, Ratibor 1888.
• Geschichte der Stadt, Herrschaft und Festung Cosel. 2. Aufl., 1888.
• Geschichte der Stadt Sohrau in Ober-Schlesien, Sohrau 1888.
• Die Cisterzienserpropstei Kasimir im Kreise Leobschütz, Breslau 1889.
• Das Bisthum Breslau, Breslau 1895.
• Das Fürstliche Cisterzienserstift Himmelwitz, Breslau 1895.
• Geschichte des Ratiborer Archipresbyterats. Historisch-topographisch-statistische Beschreibung der zu demselben gehörigen Orte, Kirchen, Kapellen, Schulen u.s.w. Aus Urkunden und amtlichen Acten verfasst. 2. Aufl., Breslau 1896.
• Geschichte des edlen und freiherrlichen Geschlechts von Eichendorff, Sigmaringen 1992.
• Historia parafii Krzyżanowice napisana według ks. dra Augustyna Weltzla. Wydanie dwujęzyczne polsko-niemieckie, pod red. L. Fulneczka, Krzyżanowice 1993.
• Historia miasta Żory na Górnym Śląsku. Żory 1997
• Geschichte der Grafen von Oppersdorf - niepublikowane

Artykuły

• Ratiborer Chronik (1348-1519). Auszug aus einer Matrikel im Pfarr-archiv Ratibor, ZVGS 1862, s. 114-126.
• Unsicherheit öffentlicher Straßen vor 200 Jahren, SP 1862, s. 558-560.
• Auszug aus dem Album des (ehem.) Gymnasium zu Räuden, SP 1866, s. 652-656.
• Das ehemalige Postwesen Schlesiens, SP 1866, s. 85-88.
• Polizeiordnung des Magistrats zu Neustadt betreffend die Feier Verlöbnissen, Hochzeiten und Taufen aus dem Jahr 1589, SP 1867, s. 708-710.
• Das Grabdenkmal Hans Herzog von Oppeln fl532. Mit einer Einlei-tung über die oberschlesischen Herzöge, SV 1869, s. 178-182.
• Den Kapellenberg bei Neustadt OS, SK 1869, s. 291-292, 303-304, 315-316.
• Volkstrachten in Oberschlesien in Tworkau und andern polnischen fen des Ratiborer Kreises, SP 1869 s 247-248.
• Der hl. Hyazinth und dessen Verehrung in Groß-Stein (Kr. Groß htz), SK 1871, s. 397-400.
• Quellen zur Geschichte und Beschreibung Oberschlesiens, SP 1871, s. 390-392.
• Genealogie der oberschlesischen Herzöge, SP 1872, s 59-66.
• Schlesier im Türkenkrieg 1566, SP 1872, s. 563-568.
• Aus der Matka Boża Kirche vor Ratibor, SP 1873, s. 169-170.
• Die Grabkapelle zu Ratibor, SP 1873, s. 293-294.
• Zur Sprachgrenze Oberschlesiens. Eine Ratiborer Urkunde von 1665, SP 1873, s. 601.
• Die Archidiakonat Oppeln von 1230-1810, ZVGS 1874, s. 379-394.
• Die Landesbeamten der Fürstentümer Oppeln-Ratibor von 1532-1741, ZVGS 1874, s. 19-44.
• Wanderung durch Ratibor im Jahre 1375, RLZ 1874, Nr. 28.
• Die Bruderschaft Corporis Christi in Jankowitz bei Rybnik, SK 1875, s. 421-423, 433-435.
• Der Bau des Schlosses Falkenberg von 1589 bis 1592, SV 1876, s. 104-106.
• Geschichte des edlen und freiherrlichen Geschlechtes von Eichendorff, RLZ 1876.
• Pomniki pobożności po ślachetnej rodzinie hrabiów z Gaszyna w Górnym Szląsku, TBG 1877, s. 417-439.
• Żywot błogosławionej Eufemii księżnej raciborskiej z zakonu świętego Dominika, TBG 1878, s. 477-492.
• Friedrich Freiherr von Schirding, ZVGS 1882, s. 303.
• O żywotach świętych patronów naszych, „Katolik" 1882, nr 28.
• Pomniki pobożności po szlachetnej rodzinie hrabiów z Gaszyna w Górnym Szląsku, „Katolik" 1882, nr 57-62, 65-66.
• Z dziejów Szląska. Według książki radcy Weltzla o Dobrodzieniu, „Katolik" 1882, nr 100.
• Żywot błogosławionej Eufemii księżnej raciborskiej ze zakonu św. Dominika, „Katolik" 1882, nr 77-80.
• Beiträge zur Geschichte der Gegenreformation in Oberschlesien, SPa 1887, s. 4-6, 13-16, 24-26.
• Lebensbilder der Bischöfe, „Schematismus 1887" s 1-32.
• Deutsch Piekar, [w:] A.Müller,Das heilige Deutschland, Bd. 1, Köln 1887, s. 208-214.
• Die heilige Linde unserer Lieben Frau bei Rosenberg, [w:] A.Müller,Das heilige Deutschland, Bd. 1, Köln 1887, s 223-225.
• Pschow, [w:] A.Müller,Das heilige Deutschland, Bd. 1, Köln 1887,s. 219-223.
• Der Sankt Annaberg, [w:] A.Müller,Das heilige Deutschland, Bd. 1, Köln 1887, s. 201-208.
• Beitrag zu den historischen Notizen über Ottmuth, SV 1888, s. 124-127.
• Góra św. Anny, „Monika" 1888, nr 29-37.
• Pszów, „Monika” 1888, nr 40-41.
• Die Cisterzienserpropstei Kasimir im Kreise Leobschütz, Spa, nr 16-22.
• Besiedelungen des nördlichen der Oppa gelegenen Landes. Nach den und amtlichen Aktenstücken, Bd. 1-2, Leobschütz 1890-1891.
• Die ehemalige Kloster-, jetzt Pfarrkirche in Himmelwitz, SPa, nr 17-23.

Bibliografia

Schematismus 1849, s. 111; Schematismus 1859, s. 114; Schematismus 1898, s. 132; J. Pixa, Ksiądz Augustyn Bogusław Weltzel (1817-1897) – śląski Tacyt, [W:] A. Weltzel, Pomnik pobożności po ślachetnej rodzinie hrabiów z Gaszyna w Górnym Szląsku, Opole 2003, s. 11-18, 73-79; J. Kopiec, Weltzel Augustyn Bogusław (hasło), [w:] Słownik biograficzny katolickiego duchowieństwa śląskiego XIX i XX wieku, pod red. M. Patera, Katowice 1996, s. 456.