Omańkowska Janina

Janina Omańkowska (1859-1927)

Urodziła się 12 maja 1859 w Srebrnikach k. Wąbrzeźna na Pomorzu w rodzinie polskiej, jej ojciec był nauczycielem i miał niewielkie gospodarstwo rolne, gdy była nastolatką zamieszkała z wujem Karlińskim w majątku wydzierżawionym z dóbr kórnickich. Egzamin nauczycielski złożyła jako eksternistka w męskim seminarium w Bydgoszczy. Pracowała następnie w polskich dworach w Poznańskiem w charakterze nauczycielki domowej. W 1900 roku w Wielkopolsce została zatrzymana w więzieniu za nauczanie dzieci polskiego, wyszła za kaucją po 3 dniach, jednak sam fakt zatrzymania pokazał jej oddanie ojczyźnie. Po tym wydarzeniu została okrzyknięta przez prasę „męczennicą sprawy polskiej”.

Prześladowana przez władze pruskie, po śmierci wuja przybyła do Bytomia, gdzie w 1902 roku objęła redakcje tygodnika „Gwiazda”, później pracowała w gazecie „Głos Śląski” w Gliwicach, następnie wróciła do Bytomia do redakcji gazety „Katolik”. Janina Omańskowska działała także w kilku kobiecych tygodnikach takich jak „Rodzina” czy „Dzwonek”, jej poczynania w sprawie ruchu kobiet na Śląsku były znaczące, w 1904 zwołała wiec kobiet do Bytomia, na którym poruszano kwestie nauczania dzieci w języku polskim oraz przygotowania do sakramentów świętych. Zajmowała się Towarzystwami Kobiet, które w 1914 r zespoliła w Związek Towarzystw kobiet polskich na Śląsku, którego była przewodniczącą aż do śmierci. Tuż przed wojna założyła stowarzyszenie „Sobótka”, które zmieni się później w stowarzyszenie śpiewacze. Towarzystwa zakładane przez Janinę Omańkowska przyczyniały się do unarodowienia młodych ludzi i sprzeciwiały się germanizacji. Pod koniec 1918 r. weszła w skład Naczelnej Rady Ludowej w Poznaniu, jako przedstawicielka Górnego Śląska i wzięła udział w odbywającym się tam Polskim Sejmie Dzielnicowym. W tym samym roku, wraz z kilkoma innymi kobietami, założyła szkółkę polska, do której w samym Bytomiu zapisało się ponad 400 dzieci. Następnie wznowiono działania Towarzystw Kobiet, przerwanych na okres wojny, nadano im wspólną nazwę Towarzystw Polek na Górnym Śląsku.

Podczas pierwszego postania śląskiego w 1919 roku w swoim prywatnym mieszkaniu zorganizowała obnośne biuro Czerwonego Krzyża przy Komisji Plebiscytowej a podczas plebiscytów w roku 1920 i 1921 często przemawiała na wiecach w obronie polskości. Podczas III powstania Omańkowska prowadziła akcję aprowizacyjną dla powstańców, a na łamach „Katolika” zamieściła skierowaną do kobiet odezwę nawołującą do niesienia pomocy walczącym. Oddźwięk był ogromny i kobiety masowo włączały się do służby kurierskiej, medycznej a także zakładały kuchnie polowe. W dniach 25, 26 i 27 stycznia 1921 roku zorganizowała Zjazd Towarzystw Polek na Śląsku, stawiło się tam ok. 1500 kobiet ze Śląska oraz z polskich miast wyzwolonych: Warszawy, Wilna, Lwowa i Krakowa. Kolejnym osiągnięciem Janiny Omańkowskiej było odłączenie od Towarzystw Polek tych przynależących do województwa śląskiego i możliwość wybierania przez nich własnego zarządu, któremu miały od tej pory podlegać.

Po przyłączeniu części Śląska do Polski, Janina Omańkowska została w niemieckiej części Bytomia, aby nie zostawiać licznej ludności polskiej zamieszkującej tamte tereny. Jednak szybko została usunięta ze swojego mieszkania, gdy banda zbirów napadła na nie i zmusiła ją do wyprowadzki. Zamieszkała wtedy w przygranicznej Królewskiej Hucie dziś dzielnica Chorzowa, ale nadal często jeździła do redakcji w Bytomiu. Pisała artykuły o treści społecznej, politycznej i wychowawczej, opracowywała podręczniki i skrypty, a w Stowarzyszeniu „Samopomoc” propagowała wśród rodziców nauczanie dzieci ojczystego języka. W 1922 r została wybrana na posła w wyborach do pierwszego Sejmu Śląskiego (na 48 wybranych 2 były kobietami) z ramienia Chrześcijańskiej Demokracji. Z powodu starszeństwa otwarła też pierwsze posiedzenie sejmu, co było ewenementem na skalę światową. Po długiej chorobie zmarła 24 sierpnia 1927 w Królewskiej Hucie, gdzie została pochowana na cmentarzu parafii św. Jadwigi. Do końca życia pozostała gorliwą i wierną chrześcijanką, przestrzegała ściśle przykazań kościelnych, czym zdobyła sobie sympatię i zaufanie ludzi. Jako pierwsza kobieta na Śląsku została odznaczona Krzyżem Kawalerii Orderu Polski „Polonia Restituta”.

Bibliografia

Szmatloch Barbara, Poczet wielkich Ślązaczek, Katowice 2012, s. 41-45; Ekertowa Stefania, Janina Omańkowska (w dziesiątą rocznice śmierci), Katowice 1937; Henryk Rechowicz: Sejm Śląski, Katowice 1971, s. 315, 346.