Omańkowska Janina

Omańkowska Janina (1859-1927)

Urodziła się w polskiej rodzinie 12 maja 1859 w Srebrnikach k. Wąbrzeźna na Pomorzu. Jej ojciec był nauczycielem i miał niewielkie gospodarstwo rolne. Gdy była nastolatką zamieszkała z wujem Karlińskim w majątku wydzierżawionym z dóbr kórnickich. Egzamin nauczycielski złożyła jako eksternistka w męskim seminarium w Bydgoszczy. Pracowała następnie w charakterze nauczycielki domowej w polskich dworach w poznańskiem. W 1900 roku na terenie Wielkopolski została aresztowana za nauczanie dzieci polskiego. Wyszła za kaucją z więzienia po 3 dniach. Jednak sam fakt zatrzymania pokazał jej oddanie ojczyźnie. Po tym wydarzeniu została okrzyknięta przez prasę „męczennicą sprawy polskiej”.

Prześladowana przez władze pruskie, po śmierci wuja przybyła do Bytomia, gdzie w 1902 roku objęła redakcję tygodnika „Gwiazda”. Później pracowała w gazecie „Głos Śląski” w Gliwicach. Następnie wróciła do Bytomia do redakcji gazety „Katolik”. Janina Omańkowska pisała także do kilku kobiecych tygodników, takich jak „Rodzina”, czy „Dzwonek”. Wiele zrobiła dla rozwoju ruchu kobiet na Śląsku. W 1904 roku zwołała wiec kobiet do Bytomia, na którym poruszano kwestie nauczania dzieci w języku polskim oraz przygotowania do sakramentów świętych. Zajmowała się Towarzystwami Kobiet, które w 1914 roku zespoliła w Związek Towarzystw Kobiet Polskich na Śląsku. Do śmierci pozostawała jego przewodniczącą. Tuż przed wojną założyła stowarzyszenie „Sobótka”, które zmieniło się później w stowarzyszenie śpiewacze. Towarzystwa zakładane przez Janinę Omańkowską przyczyniały się do unarodowienia młodych ludzi i sprzeciwiały się germanizacji. Pod koniec 1918 roku - jako przedstawicielka Górnego Śląska - weszła w skład Naczelnej Rady Ludowej w Poznaniu i wzięła udział w odbywającym się tam Polskim Sejmie Dzielnicowym. W tym samym roku, wraz z kilkoma innymi kobietami, założyła szkółkę polską, do której w samym Bytomiu zapisało się ponad 400 dzieci.

Podczas I postania śląskiego w 1919 roku w swoim prywatnym mieszkaniu zorganizowała obnośne biuro Czerwonego Krzyża przy Komisji Plebiscytowej, a podczas plebiscytu w 1921 roku często przemawiała na wiecach w obronie polskości. Podczas III powstania Omańkowska prowadziła akcję aprowizacyjną dla powstańców, a na łamach „Katolika” zamieściła skierowaną do kobiet odezwę nawołującą do niesienia pomocy walczącym. Oddźwięk był ogromny i kobiety masowo włączały się do służby kurierskiej i medycznej, a także zakładały kuchnie polowe. W dniach 25-27 stycznia 1921 zorganizowała Zjazd Towarzystw Polek na Śląsku. Stawiło się na nim ok. 1500 kobiet ze Śląska oraz z Warszawy, Wilna, Lwowa i Krakowa. Kolejnym osiągnięciem Janiny Omańkowskiej było odłączenie od Towarzystw Polek tych należących do województwa śląskiego i danie im możliwości wybierania własnego zarządu.

Po przyłączeniu części Śląska do Polski, Janina Omańkowska pozostała w niemieckiej części Bytomia, po to aby nie zostawiać wielu mieszkających tam Polaków. Jednak w krótkim czasie została usunięta ze swojego mieszkania przez niemiecką bojówkę. Zamieszkała wtedy w przygranicznej Królewskiej Hucie - dziś dzielnica Chorzowa - ale nadal często jeździła do redakcji w Bytomiu. Pisała artykuły o treści społecznej, politycznej i wychowawczej, opracowywała podręczniki i skrypty, a w Stowarzyszeniu „Samopomoc” propagowała wśród rodziców nauczanie dzieci języka ojczystego. W 1922 roku - jako jedna z dwóch kobiet - z ramienia Chrześcijańskiej Demokracji została wybrana do Sejmu Śląskiego. Jej też przypadł zaszczyt otwarcia pierwszego posiedzenia sejmu, co było ewenementem na skalę światową. Po długiej chorobie Janina Omańkowska zmarła 24 sierpnia 1927 w Królewskiej Hucie. Tam też została pochowana na cmentarzu parafii św. Jadwigi. Do końca życia pozostała gorliwą i wierną chrześcijanką, przestrzegała ściśle przykazań kościelnych; czym zdobyła sobie sympatię i zaufanie ludzi. Jako pierwsza kobieta na Śląsku została odznaczona Krzyżem Kawalerskim Orderu Polski „Polonia Restituta”.

Bibliografia

Szmatloch Barbara, Poczet wielkich Ślązaczek, Katowice 2012, s. 41-45; Ekertowa Stefania, Janina Omańkowska (w dziesiątą rocznicę śmierci), Katowice 1937; Henryk Rechowicz: Sejm Śląski, Katowice 1971, s. 315, 346.