Duszpasterstwo na podstawie statutów synodalnych archidiecezji gnieźnieńskiej z XV wieku

Życie parafialne i liturgiczne na podstawie statutów synodalnych archidiecezji gnieźnieńskiej z ok. 1408-1412 roku

---

"[...] 10. Item, aby duchowni osobiście rezydowali w swoich kościołach, szczególnie ci, którzy mają opiekę nad duszami, groźbą utraty beneficjum. I aby księża w czasie służby bożej i kiedy chrzczą lub komunikują lub albo namaszczają chorego albo szafują jakiekolwiek sakramenta wdziewali komżę.

11. Item polecamy, aby ciało pańskie w miastach i wsiach, w których są kościoły, nie było inaczej roznoszone jak rękami kapłańskimi poprzedzone światłem i dzwonkami; kapłani niech także nie pokazują ciała pańskiego poza mszą, tylko w czasie odprawienia jej pod karą trzech grzywien (...).

12. Item, postanowiliśmy pod karą ekskomuniki, aby żaden kapłan nie chrzcił poza kościołem, jeśli nie ma takiej konieczności.

13. Item, ponieważ z racji mnogości pochówków w posadzce kościoła i [przez co] ludzie odwiedzający go w czasie lata z fetoru często się zatruwają, aby temu zapobiec postanowiliśmy, aby odtąd nikt w kościele nie był grzebany, chyba że jest patronem lub szlachetnym dobrodziejem. [...]

17. Item, ponieważ z racji błogosławienia chlebów lub placków w święto wielkanocne, które czynią prezbyterzy w domach świeckich, zachodzi wiele zaniedbań tak w służbie bożej, jak i w szafowaniu wiernym chrześcijanom sakramentu Eucharystii, postanowiliśmy, że odtąd żaden z prezbyterów nie będzie błogosławił chlebów i placków w domach świeckich z wyłączeniem jednak patronów.

22. Item, [postanowiliśmy] aby w kościele chrzcielnica i Eucharystia była pilnie strzeżona przy użyciu kluczy i korporały były tylko z delikatnego płótna lnianego [zrobione], naczynia liturgiczne, pałki i przybory [sprzęty] liturgiczne były czyste i lśniące i aby korporały najpierw były zmywane rękami kapłanów, a potem dawano kobietę do prania. [...]

24. Item, aby trzech jedynie chrzestnych dziecko ze świętego chrztu odbierało, lecz w razie konieczności i dwóch lub jeden i to z racji niebezpieczeństw, które zdarzyły się w małżeństwach zawieranych lub zawartych, z racji wielości chrzestnych.

25. Item, aby księża, kiedy chrzczą dobrowolne [tylko] ofiary przyjmowali, lecz nic zgoła drobnego nie brali wcześniej - i to także polecamy przy sprawowaniu innych sakramentów przestrzegać pod karą.

26. Item aby nie nakładać spowiadającym się pokuty pieniężnej. [...]

29. Item, aby zaraz chrzcić dziecko o jakiejkolwiek godzinie przyniesione do chrztu, i jeśli przez zaniedbanie księdza dziecko zmarło, kara synodalna trzech grzywien winna być nieubłaganie ściągnięta przez przełożonego; z tego powodu niech prezbyterzy poinformują swych parafian w kazaniach, żeby w wypadkach koniecznych [nagłych] nie przynosili dziecka słabego, lecz chrzcili go bez soli w czystej wodzie według zwyczajnej formy, znaczy się: ja cię chrzczę w imię Ojca i Syna i Ducha św. Amen. [...]

40. Item, żeby plebani głosili kazania i w ciągu roku nabyli książki, z których mogliby głosić kazania, pod karą. [...]

41. Item, aby plebani napominali w kościele często lud, żeby każdy znał modlitwę pańską, anielskie pozdrowienie i symbol [apostolski] i dziesięć przykazań i żeby w każdą niedzielę je recytowali w obecności swych proboszczów w języku ludowym i raz w roku przynajmniej się spowiadali w czasie Wielkanocy przyjmowali Ciało Chrystusa, o ile przypadkiem nie powstrzymają się [od tego] za radą kapłana. Przekraczającemu to postanowienie winno się za życia zabronić wejścia do kościoła, a zmarłemu odmówić chrześcijańskiego pogrzebu. [...]

48. Item, chcemy, aby nikt z jakąś osobą nie zawierał związku małżeńskiego, bez zapowiedzi to jest ogłoszeń w trzy poprzedzające święta, jeśli święta te zbiegają się w jednym tygodniu, w przeciwnym razie, w trzy dni zwyczajne. Lecz małżeństwo niech jest zawierane słowami o obecnym, a wcześniej niech zbadane zostaną przeszkody, które jeśli zaistnieją nie mają być rozgłaszane, lecz doniesione biskupowi, w przeciwnym razie jeśli przeszkoda między współżyjącymi wypłynie, wikariusz niech zostanie z diecezji wydalony i kuratus zawieszony na rok w sprawowaniu urzędu i w czerpaniu z beneficjum. Żaden także niech nie ogłasza rozejścia [rozwód] się małżonków, jak tylko biskup albo jego oficjał. [...]

53. Item, nakazujemy pod karą synodalną, aby w ciągu roku od daty dzisiejszej cmentarze zostały ogrodzone lub otoczone rowem. [..]

63. Item, winno się przestrzec braci mniejszych [franciszkanów], aby nikogo nie nakłaniali do wyboru pogrzebu u nich, by nie wpadł w ekskomunikę. [...]" ]

(cyt. za: J. Drabina, Religie na ziemiach Polski i Litwy w średniowieczu, Kraków 1989, s. 116-118).