Cmentarz choleryczny w Przełajce

Przyczyną powstania cmentarza na Przełajce była epidemia cholery azjatyckiej jaka nawiedziła Górny Śląsk w 1830 roku. Zaraza miała tu przybyć z Królestwa Kongresowego, gdzie trafiła za sprawą wojsk rosyjskich. W walczących z powstańcami listopadowymi oddziałach carskiej armii, panowała wówczas epidemia cholery, na którą zmarł też sam dowódca rosyjski feldmarszałek Iwan Dybicz. Rosjanie zaś, mieli zarazić się cholerą podczas wojny z Turcją prowadzoną w latach 1828-1829. Tak więc za pośrednictwem Rosjan oraz Królestwa Kongresowego na ziemie Górnego Śląska i tym samym Michałkowic przybyła azjatycka zaraza w latach 1830/1831, dwukrotnie powracając do roku 1838 i czwarty raz w 1849 roku.

Zmarłych w wyniku rozprzestrzeniającej się wówczas epidemii, zgodnie z surowym zakazem władz pruskich, chowano nie na parafialnym cmentarzu michałkowickim, ale na polu, co upamiętniają zapisy w parafialnych metrykach parafii św. Michała Archanioła: zmarł na cholerę, pochowany w polu pod Przełajką. Po pierwszej fali cholery, w której zmarło tu 11 osób, nastąpiły jej powroty, a ofiary zarazy chowano przy polnej drodze prowadzącej z Przełajki ku Dąbrówce Wielkiej. O zapewnienie godnego pochówku ofiarom epidemii postarał się proboszcz michałkowickiej parafii ks. Antoni Stabik, czego dokonał za zgodą władz pruskich w 1849 roku. Ks. A. Stabik pisał wówczas do biskupa [Dipenbrock Melchior|Melchiora Diepenbrock]] Za powrotem z przechadzki doszła mnie wiadomość, że w parafii mojej wybuchła cholera i natychmiast pośpieszyłem do moich biednych parafian, których w kilku dniach blisko 50 wymarło. A ponieważ policja nie pozwoliła przywozić umarłych do Michałkowic, więc napisałem prośbę o pozwolenie poświęcenia miejsca na cmentarz na przełajskich polach i pogrzebania tam umarłych. Michałkowickiemu proboszczowi biskup odpisał: poświęć księże! Zaopatruj chorych, grzebaj umarłych, a my tu modlić bedziem się za ciebie i za twoich nieszczęśliwych parafian. W powstałej wtedy zbiorowej mogile pochowani zostali jedynie zmarli między 23 sierpnia a 25 września 1849 rok, a więc 23 osoby, pozostałych pięciu zmarłych w tym czasie parafian złożono na cmentarzu w Michałkowicach.

Cmentarz otoczony został niskim murem skonstruowanym z surowych wapiennych brył. Pośrodku znajdował się ustawiony, z inicjatywy ks. Wilhelma Kopca, żeliwny krzyż. Przy tej okazji ks. proboszcz W. Kopiec uporządkował również sam cmentarz. Do dziś przetrwał jedynie postument tamtejszego krucyfiksu, na którym widnieje napis setna rocznica zmarłych 17.9.1949.

Ponownie cmentarzem zajął się Andrzej Białas. W latach 1998/1999 podczas pracy dokumentacyjnej dziejów Przełajki, zidentyfikował on pochowane na cmentarzu ofiary epidemii, czego dokonał przy pomocy ksiąg wieczystych oraz dokumentów Archiwum Diecezjalnego w Katowicach. Zakończenie prac A. Białasa zbiegło się z nadejściem 150 rocznicy powstania cmentarza, toteż okoliczni mieszkańcy, za sprawą radnego Teofila Kurpanka uporządkowali choleryczny cmentarz, finansując postawienie nowego krzyża z wyrytą na nim nową datą 1999. Odnowiony cmentarz wraz z nowym krzyżem poświęcił miejscowy proboszcz ks. Jan Klimza podczas procesji, która udała się tam w czasie kościelnego nabożeństwa.

Obecnie, od 2008 roku regularnie w październiku przed świętem zmarłych, porządkowaniem cmentarza wraz z jego okolicą, zajmuje się koło ekologiczne oraz klasy przyrodnicze z II LO im. Jana Matejki w Siemianowicach Śląskich pod przewodnictwem mgr Adama Balona.

Bibliografia

M. Derus, Cmentarze Siemianowic Śląskich, Siemianowice Śląskie 2000; A. Halor, Przewodnik Siemianowicki. Wędrówki po mieście i okolicy, Siemianowice Śląskie 2000; Z. Janeczek, Od Sancovic do Siemianowic, Katowice 1993; L. Musioł, Michałkowice. Gmina i parafia. Monografia historyczna, Siemianowice Śląskie 2004; M. Zgórniak, Polska w czasach walk o niepodległość. 1815 – 1864, Kraków 2001.