Benedykt XV

Benedykt XV (1914-1922), papież

Giacomo della Chiesa, który jako późniejszy papież przyjął imię Benedykta XV, urodził się w Genui 21 listopada 1854, jako trzeci z czworga synów markiza Józefa Della Chiesa i markizy Joanny Migliorati. Na prośbę ojca ukończył najpierw studia świeckie (doktorat z prawa otrzymał 2 sierpnia 1975), a później wstąpił do Collegio Capranicense w Rzymie (najstarsze kolegium rzymskie fundowane przez kardynała Domenico Capranica w 1417 roku). Święcenia kapłańskie przyjął 21 grudnia 1878. Został następnie przyjęty do Papieskiej Akademii dla dyplomatów kościelnych (obecnie: Papieska Akademia Kościelna), w której przygotowywał się do podjęcia służby dyplomatycznej dla Stolicy Apostolskiej. Po święceniach studiował nadal do 1882 r. w Academia dei Nobili. Służbę dyplomatyczną rozpoczął w 1882, a w 1883 został wysłany do Madrytu, gdzie pełnił funkcję sekretarza tamtejszego nuncjusza kard. Mariano Rampolliego, a później podsekretarza stanu. 22 grudnia 1907 roku został przez Piusa X w Kaplicy Sykstyńskiej konsekrowany na biskupa Bolonii. Zasłynął tam jako gorliwy pasterz dzięki wizytacjom 390 parafii w archidiecezji, wznowieniu kongregacji dekanalnych i konferencji episkopatu z całej metropolii. Natomiast w 1914 roku Pius X obdarzył go godnością kardynalską. Papież dokonał tego aktu 23 maja – jak się potem okazało na trzy miesiące przed swą śmiercią (zmarł 20 sierpnia 1914) , a tym samym przed konklawe.

Po wyborze na Stolicę Piotrową kard. Giacomo Della Chiesa przyjął imię Benedykta XV. Jego pontyfikat przebiegał w cieniu I wojny światowej. Papież podjął działalność zmierzającą do zapewnienia Stolicy Apostolskiej neutralności. W pierwszej publicznej alokucji i w pierwszej encyklice Ad beatissimi apostolorum z 1 listopada 1914 wezwał walczące narody do pokoju, a w alokucji z 22 stycznia 1915 wypowiedział się publicznie i uzasadnił neutralność Stolicy Apostolskiej. Papież uznał, że jest odpowiedzialny za wszystkich, bez względu na to po której stronie wojennego frontu się znajdują. Tej zasadzie pozostał wierny przez całą wojnę, wolał działać „jako miłosierny Samarytanin, aniżeli sędzia tego świata” (L. Volk). Ta neutralna postawa papieża pozwoliła mu rozwinąć wielką akcję humanitarną i charytatywną wśród dotkniętych wojną narodów i międzynarodową akcję na rzecz przywrócenia pokoju. Przez całą wojnę działało w Watykanie tzw. Opera dei Prigonieri (Dzieło Jeńców Wojennych).

1 sierpnia 1917 papież wystosował notę do rządów państw walczących, proponując im zawarcie pokoju na warunkach sprawiedliwości, a nie na zwycięstwie militarnym. Nota składała się z trzech części. Pierwszą stanowił przegląd dotychczasowych wysiłków Stolicy Apostolskiej w obronie pokoju, drugą zalecenie rządom pertraktacji pokojowych, a trzecią apel do narodów, by porzuciły bezowocne walki i zasiadły do rozmów pokojowych. Stolica Apostolska została jednak odsunięta od rokowań pokojowych 1919 r. (już w 1915 Włochy w układzie z Wielką Brytanią zastrzegły sobie wyłączenie papieża z rokowań).

Po wojnie papież apelował o międzynarodowe pojednanie. Te jak i wcześniejsze jego wysiłki docenił rząd turecki, który mu wzniósł jeszcze za jego życia pomnik w Konstantynopolu, dedykując go – jak głosi podpis na monumencie – „Wielkiemu Papieżowi... Dobroczyńcy narodów bez względu na ich narodowość i religię...”. Papież uznał również Ligę Narodów, zabiegał o konkordaty z nowo powstałymi państwami. W okresie jego pontyfikatu liczba przedstawicielstw dyplomatycznych przy Stolicy Świętej wzrosła z 14 do 27. W 1917 r. Benedykt XV ogłosił Kodeks Prawa Kanonicznego. Ze względu na liczne inicjatywy misyjne oraz wydany przez niego list apostolski Maximum illud (30 listopada 1919) o działalności misjonarskiej, nazwano go „papieżem misyjnym”.

Zmarł 22 stycznia 1922 roku, został pochowany w Bazylice św. Piotra.

Papież a sprawa Polski

W 1915 roku przeprowadzono z inicjatywy papieża kwestę na rzecz narodu polskiego we wszystkich kościołach świata. We wspomnianej nocie pokojowej z 1 sierpnia 1917 opowiedział się za niepodległością Polski w granicach Królestwa Kongresowego jako warunkiem pokoju. W 1918 roku Benedykt XV wysłał do Polski i na Litwę jako wizytatora apostolskiego abp. Achillesa Ratti, późniejszego papieża Piusa XI. Mianował kardynałami abp. Edmunda Dalbora i abp. Aleksandra Kakowskiego. Za jego pontyfikatu został również otwarty Uniwersytet Lubelski (późniejszy Katolicki Uniwersytet Lubelski) oraz Wydział Teologiczny przy Uniwersytecie Warszawskim (późniejsza Akademia Teologii Katolickiej).

Ważniejsze dokumenty pontyfikatu

• Bulle: Incruentum Altaris (10 sierpnia 1915), Providentissima Mater (27 maja 1917), Sedis huius (14 maja 1919), Divina disponente (16 maja 1920);
• Encykliki: Ad Beatissimi Apostolorum (1 listopada 1914), Humani Generis Redemptionem (15 stycznia 1917), Pacem, Dei Munus Pulcherrimum (23 maja 1920), Paterno Iam Diu (24 grudnia 1919);
• Listy apostolskie: In Africam (6 stycznia 1920), Divina disponente (16 maja 1920), Divina disponente (16 maja 1920), Maximum illud (30 listopada 1919).

Bibliografia

H. Adamczyk-Szczecińska i in., Słownik. Postacie historyczne, Warszawa 1994, s. 35; H. Kaczmarski, Poczet papieży, Warszawa 1986, s. 227; J. Wierusz Kowalski, Poczet papieży, Warszawa 1988; D. Płygawko, Benedykt XV dla Polski : 90-lecie papieskiej kolekty 21 listopada 1915, Poznań 2005.