Benedykt XV

Benedykt XV (1914-1922), papież

Giacomo della Chiesa urodził się w Genui 21 listopada 1854, jako trzeci z czworga synów markiza Józefa Della Chiesa i markizy Joanny Migliorati. Na prośbę ojca ukończył najpierw studia świeckie (doktorat z prawa otrzymał 2 sierpnia 1875), a później wstąpił do Collegio Capranicense w Rzymie (najstarsze kolegium rzymskie fundowane przez kardynała Domenico Capranica w 1417 roku). Święcenia kapłańskie przyjął 21 grudnia 1878. Następnie został przyjęty do Papieskiej Akademii dla dyplomatów kościelnych (obecnie: Papieska Akademia Kościelna), w której przygotowywał się do podjęcia służby dyplomatycznej dla Stolicy Apostolskiej. Po święceniach studiował do 1882 roku w Academia dei Nobili. Służbę dyplomatyczną rozpoczął w 1882 roku, a w 1883 został wysłany do Madrytu, gdzie pełnił funkcję sekretarza tamtejszego nuncjusza kard. Mariano Rampolliego, a później podsekretarza stanu. 22 grudnia 1907 został przez Piusa X w Kaplicy Sykstyńskiej konsekrowany na biskupa Bolonii. Zasłynął tam jako gorliwy pasterz dzięki wizytacjom 390 parafii w archidiecezji, wznowieniu kongregacji dekanalnych i konferencji episkopatu z całej metropolii. 23 maja 1914 Pius X obdarzył go godnością kardynalską.

Po wyborze na Stolicę Piotrową, 3 wrzesnia 1914, kard. Giacomo Della Chiesa przyjął imię Benedykta XV. Jego pontyfikat przebiegał w cieniu I wojny światowej. Papież podjął działalność zmierzającą do zapewnienia Stolicy Apostolskiej neutralności. W adhortacji apostolskiej "Ubi primum" z dnia 8 września 1914 i w pierwszej encyklice Ad beatissimi apostolorum z 1 listopada 1914 wezwał walczące narody do pokoju; bronił również neutralności Stolicy Apostolskiej. Papież uznał, że jest odpowiedzialny za wszystkich, bez względu na to po której stronie wojennego konfliktu się znajdują. Tej zasadzie pozostał wierny przez całą wojnę, wolał działać „jako miłosierny Samarytanin, aniżeli sędzia tego świata” (L. Volk). Ta neutralna postawa papieża pozwoliła mu rozwinąć wielką akcję humanitarną i charytatywną wśród dotkniętych wojną narodów i międzynarodową akcję na rzecz przywrócenia pokoju. Przez całą wojnę działało w Watykanie tzw. Opera dei Prigonieri (Dzieło Jeńców Wojennych).

1 sierpnia 1917 papież wystosował notę do rządów państw walczących, proponując im zawarcie pokoju na warunkach sprawiedliwości, a nie na zwycięstwie militarnym. Nota składała się z trzech części. Pierwszą stanowił przegląd dotychczasowych wysiłków Stolicy Apostolskiej w obronie pokoju, drugą zalecenie rządom pertraktacji pokojowych, a trzecią apel do narodów, by porzuciły bezowocne walki i zasiadły do rozmów pokojowych. Stolica Apostolska została jednak odsunięta od rokowań pokojowych 1919 roku (już w 1915 Włochy w układzie z Wielką Brytanią zastrzegły sobie wyłączenie papieża z rokowań).

Po wojnie papież apelował o międzynarodowe pojednanie. Te jak i wcześniejsze jego wysiłki docenił rząd turecki, który mu wzniósł jeszcze za jego życia pomnik w Konstantynopolu, dedykując go – jak głosi podpis na monumencie – „Wielkiemu Papieżowi... Dobroczyńcy narodów bez względu na ich narodowość i religię...”. Papież uznał również Ligę Narodów, zabiegał o konkordaty z nowo powstałymi państwami. W okresie jego pontyfikatu liczba przedstawicielstw dyplomatycznych przy Stolicy Świętej wzrosła z 14 do 27. W 1917 roku Benedykt XV ogłosił Kodeks Prawa Kanonicznego. Ze względu na liczne inicjatywy misyjne oraz wydany przez niego list apostolski Maximum illud (30 listopada 1919) o działalności misjonarskiej, nazwano go „papieżem misyjnym”.

Zmarł 22 stycznia 1922 i został pochowany w Bazylice św. Piotra.

Papież a sprawa Polski

W 1915 roku przeprowadzono z inicjatywy papieża kwestę na rzecz narodu polskiego we wszystkich kościołach świata. We wspomnianej nocie pokojowej z 1 sierpnia 1917 opowiedział się za niepodległością Polski w granicach Królestwa Kongresowego jako warunkiem pokoju. W 1918 roku Benedykt XV wysłał do Polski i na Litwę jako wizytatora apostolskiego abpa Achillesa Ratti, późniejszego papieża Piusa XI. Mianował kardynałami abpa Edmunda Dalbora i abpa Aleksandra Kakowskiego. Za jego pontyfikatu został również otwarty Uniwersytet Lubelski (późniejszy Katolicki Uniwersytet Lubelski) oraz Wydział Teologiczny przy Uniwersytecie Warszawskim (późniejsza Akademia Teologii Katolickiej).

Ważniejsze dokumenty pontyfikatu

• Bulle: Incruentum Altaris (10 sierpnia 1915), Providentissima Mater (27 maja 1917), Sedis huius (14 maja 1919), Divina disponente (16 maja 1920);
• Encykliki: Ad Beatissimi Apostolorum (1 listopada 1914), Humani Generis Redemptionem (15 stycznia 1917), Pacem, Dei Munus Pulcherrimum (23 maja 1920), Paterno Iam Diu (24 grudnia 1919);
• Listy apostolskie: In Africam (6 stycznia 1920), Divina disponente (16 maja 1920), Divina disponente (16 maja 1920), Maximum illud (30 listopada 1919).

Bibliografia

H. Adamczyk-Szczecińska i in., Słownik. Postacie historyczne, Warszawa 1994, s. 35; H. Kaczmarski, Poczet papieży, Warszawa 1986, s. 227; B. Kumor, Historia Kościoła, T. 8, Czasy współczesne 1914-1992, Lublin 2001; D. Płygawko, Benedykt XV dla Polski : 90-lecie papieskiej kolekty 21 listopada 1915, Poznań 2005; J. Wierusz Kowalski, Poczet papieży, Warszawa 1988.