Wałach Jan

Wałach Jan (1884-1979), malarz

Urodził się 8 sierpnia 1884 w Istebnej, w rodzinie Pawła i Jadwigi z d. Gorzołka. Po ukończeniu szkoły powszechnej wstąpił w 1898 roku do Polskiego Gimnazjum Macierzy Szkolnej w Cieszynie. Następnie został skierowany na dalszą naukę do Szkoły Przemysłu Drzewnego w Zakopanem, gdzie przebywał w latach 1900-1903 ucząc się rzeźby u prof. Nalborczyka. W latach 1903-1909 studiował rysunek i malarstwo w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie u prof. Jana Mehoffera, a także u prof. Juliana Fałata, Ferdynanda Ruszczyca oraz Jana Stanisławskiego. Po otrzymaniu stypendium mecenasów sztuki - rodziny Siemianowskich - wyjechał w 1909 roku na dalszą naukę do Paryża, studiując w Akademii de Beaux Arts. W 1913 roku został powołany do wojska austriackiego. Służbę wojskową odbył na stanowisku malarza i medaliera pułkowego. Po wojnie został odznaczony złotym krzyżem za waleczność.

W 1922 roku, gdy postanowił osiąść na stałe w rodzinnej Istebnej, zbudował pracownię, która istnieje do dziś, stanowiąc obecnie jego muzeum. W latach 1922-1929 w twórczości jego dominował temat religijny, wtedy to namalował szereg obrazów i wykonał wiele rzeźb na zlecenie księży. Projektował witraże (m.in. kościoły parafialne: w Chybiu, Goleszowie i Jedliczach koło Jasła), zdobił wnętrza kościołów w Istebnej, Jaworzynce, Koniakowie (malowidła nie zachowane) i Wiśle (malowidła nie zachowane), dla wielu innych kościołów wykonał szereg obrazów olejnych. Zajmował się też rzeźbą sakralną – wykonał m.in. krucyfiksy z przedsionka Katedry Chrystusa Króla w Katowicach i kościoła garnizonowego w Radomiu. W latach 1930-1931 stworzył cykl portretów górali - rysunki węglem. Od 1933 roku poświęcił się pracy nad drzeworytem.

Twórczość Jana Wałacha związana jest z Istebną, jej mieszkańcami, krajobrazem. Tematy te uwiecznił na płótnach w malarstwie olejnym, akwarelach, drzeworycie, rysunkach i rzeźbach. Podczas II wojny światowej pracował pod nieustanną kontrolą żandarmów niemieckich. W latach pięćdziesiątych uznany przez władze komunistyczne za malarza religijnego odsunięty został od życia publicznego i artystycznego i poniekąd zapomniany, pracował wówczas intensywnie w swojej "samotni". W 1976 roku z okazji 90-lecia urodzin ponownie pokazany światu przez film Artysta spod Złotego Gronia (reż. Norbert Boronowski). Dopiero w 1999 roku wielka wystawa retrospektywna dzieł artysty, zorganizowana przez Muzeum Archidiecezjalne w Katowicach i eksponowana kolejno w Zabrzu, Katowicach, Koszycach, Krakowie, Zakopanem i w warszawskiej Kamienicy Baryczków przywróciła go szerszemu ogółowi. Zmarł 30 czerwca 1979 w Istebnej. Pochowany jest na tutejszym cmentarzu parafialnym. W Istebnej na Andziołówce jest Muzeum Biograficzne J. Wałacha, prowadzone przez córkę artysty, Barbarę Wałach.

Bibliografia

H. Pyka, Jan Wałach 1884-1979. Wydawnictwo Muzeum Archidiecezjalnego i Kurii Metropolitalnej w Katowicach, Katowice, 1999. Foto: Katalog..., Katowice 1999.