Romańczyk Fryderyk

Z e-ncyklopedia

Romańczyk Fryderyk (1892-1949), witrażysta

Fryderyk Romańczyk urodził się 12 stycznia 1892 w Berlinie, a zmarł 10 lutego 1949. W 1895 roku (lub 1902 – istnieje nieścisłość co do dokładnej daty) cała rodzina przeniosła się do Krakowa. Swoją działalność artystyczną Romańczyk prowadził na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim. W latach 1905-1910 uczył się i pracował w dziale artystycznego malarstwa na szkle w zakładzie S. G. Żeleński, a w latach 1910-1913 w Instytucie Witrażowym Adolfa Seilera we Wrocławiu (malował postacie). Od 1920 do 1929 roku ponownie pracował jako malarz witrażowy i pracownik kartonów u Żeleńskich. Jego praca była wysoko oceniana i dlatego w 1923 roku został powołany na członka Urzędowej Komisji Egzaminów Czeladniczych w Krakowie na lata 1923-1926 i członka Komisji do listy egzaminatorów dla przemysłu malarstwa na szkle. Od sierpnia 1929 do grudnia 1930 roku zatrudniony był w zakładzie Jana Kusiaka. W latach 1931-1933 współpracował z Romanem Ryniewiczem z Krakowa i Gottfriedem Heinzlem, który posiadał zakład szklarski w Siemianowicach Śląskich. W 1932 roku Fryderyk uzyskał kartę rzemieślniczą i pozwolenie na prowadzenie własnej pracowni, ale utrudnił mu to brak wystarczających środków finansowych. Romańczyk bardzo chciał się usamodzielnić, wszedł zatem z Heinzlem w spółkę, którą od 1934 roku znamy pod nazwą „Śląski Zakład Witraży. Romańczyk. Heinzel”. W 1937 roku zmarła żona Romańczyka, a on razem z rodziną przeniósł się on na stałe do Siemianowic Śląskich. W polskiej części Górnego Śląska i Zagłębia spółka wykonywała wiele zamówień. Pod koniec 1944 roku Fryderyk został wcielony do Volkssturmu, skąd zdezerterował i aż do wyzwolenia Siemianowic w 1945 roku pozostawał w ukryciu. Po wojnie spółka została podzielona na dwa warsztaty: zakład witraży przejął Fryderyk, zakład szklarski – Jan Poloczek. Po śmierci Romańczyka aż do końca życia (tj. do 1974 roku) firmę prowadziła jego druga żona, Katarzyna. Po niej właścicielem rodzinnej spółki był syn Jan. Obecnie pracownią kieruje wnuczka Fryderyka Romańczyka – Barbara Romańczyk.

W działalności Fryderyka Romańczyka widoczne są przede wszystkim wpływy Stanisława Wyspiańskiego i jego fascynacje młodopolską sztuką secesyjną, w której znaczącą rolę odgrywają motywy związane z lokalną florą. Na początku elementy roślinne powszechnie stosowano w witrażownictwie tylko jako „ozdobnik” przedstawienia figuralnego. Wyspiański w dekoracji witraży kościoła franciszkanów w Krakowie zastosował motywy kwietne jako element równoważny z kompozycją figuralną. Taki sposób projektowania witrażu przejął Fryderyk Romańczyk, u którego motywy roślinne występują jako jeden z podstawowych składników kompozycji. Dekoracja florystyczna w formie szerokiego fryzu zajmowała najczęściej dolne partie jego witraży lub „zlewała się” z głównym przedstawieniem figuralnym. Motyw roślinny na witrażach Romańczyk komponował zwykle w oparciu o wybrany gatunek ukazany z dokładnością (z łodyżkami, listami, pączkami, płatkami kwiatów). Do ulubionych roślin artysty należały purpurowe róże i białe lilie; malował też irysy, maki, bratki, malwy, dzwonki, liście kasztanowca. Kwiaty jako charakterystyczny dla dzieł Romańczyka element pojawiają się w jego całej samodzielnej twórczości.

Interesujący ze względu na cechy wspólne twórczości Romańczyka i Wyspiańskiego jest zespół witraży śląskiego artysty dla kościoła pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Dąbrowie Górniczej – Strzemieszycach. Romańczyk prace nad dziełem znajdującym się obecnie w dąbrowskim kościele rozpoczął w 1937 roku. Witraże, które umieszczono w górnych częściach prezbiterium i transeptu, przedstawiają świętych: Stanisława Kostkę, Teresę od Dzieciątka Jezus, Genowefę, biskupa Stanisława, Piotra Apostoła, Franciszka z Asyżu, Józefa i Antoniego Padewskiego. Postacie zostały ukazane frontalnie w otoczeniu barwnej dekoracji kwietnej złożonej z irysów, bratków, malw, prymul, nasturcji itd., co sprawia, że osoby są mało widoczne. Główny witraż prezbiterialny przedstawia natomiast całą postać Chrystusa otoczonego kasztanowcem.

Romańczyk stworzył również witraże, które znajdują się w plebanii parafii Trójcy Przenajświętszej w Piekarach Śląskich. Tu także święci otoczeni są wieloma kwiatami. Warto zauważyć, że na klatce schodowej probostwa znajduje się trzypoziomowe przeszklenie, a na osi każdego z poziomów umieszczony został medalion z wizerunkami Najświętszego Serca Pana Jezusa, św. Józefa z Dzieciątkiem i Niepokalanego Serca NMP. Resztę powierzchni wypełnia roślinność, która u dołu ma formę krzewu różanego, w kolejnych poziomach przechodzącego w łodyżki lilii z bujnymi białymi kwiatami.

Kościół pw. św. Katarzyny w Będzinie (dzielnica: Grodziec) poszerzono w latach 30. XX w. o trójnawową halę. Oprócz ołtarzy bocznych, ambony i stacji Drogi Krzyżowej do kościoła trafiły ok. 1936 roku nowe witraże autorstwa Fryderyka Romańczyka. Dwie podłużne ściany nawy posiadają duże prostokątne okna, a każde z nich wypełnione jest witrażem. Ukazują one gąszcz roślinny utworzony z cierni krzewów różanych i łodyg białych lilii z kwiatami, które przeplatają się z kwiatami czerwonej róży. Motywy kwietne sprawiają, że religijne elementy witraży praktycznie są niewidoczne, a przedstawiają czterech Ewangelistów ukazanych jako apokaliptyczne, uskrzydlone stworzenia (lew św. Marka, orzeł św. Jana, wół św. Łukasza, anioł św. Mateusza). W każdym z witraży występuje zaplątany w ciernie baranek, w kierunku którego zbliża się wąż. Elementy floralne, pełniące rolę dekoracji, występują również w ośmiu oknach prezbiterium – głównym tematem są tu motywy symboliczne: krzyż z winnymi gronami, kotwica opleciona rybą, feniks, kielich z kłosami zboża i winnymi gronami, drzewo wiadomości dobrego i złego oplatane przez węża, łódka z monogramem Chi Rho otoczone trzema purpurowymi różami i łodyżką białych lilii z kwiatami.

Czerwone róże i białe lilie widoczne są też w dwóch okrągłych witrażach z przedstawieniem św. Stanisława Kostki i bł. Bronisławy. Znajdują się one w kościele pw. św. Jana i Pawła Męczenników w Katowicach Dębie . W czasie remontu kościoła w 1938 roku odnowiono stare i wykonano nowe witraże. Zlecenie wykonała firma Heinzel i Romańczyk z Siemianowic Śląskich. Na wzór istniejących witraży zrealizowano wtedy nowe przeszklenia w prezbiterium z wizerunkami św. Jacka i św. Izydora.

Obramienie półpostaci świętego dekoracją kwietną śląski witrażysta zastosował też w pracach dla kościoła pw. św. Jakuba w Sączowie k. Będzina. W dwóch okulusach przedstawiających Najświętsze Serce Pana Jezusa i Niepokalane Serca NMP ukazano frontalnie Maryję i Jezusa otoczonych liliami i różami. W podłużnym witrażu przedstawiającym całą postać Stanisława Kostki występują natomiast łodyżki z kwiatami białych lilii, które mają symbolizować czystość świętego.

W kościele pw. Wniebowzięcia NMP w Żychcicach k. Będzina witraże w prezbiterium stanowią przedstawienie wyobrażeń Romańczyka. Każda z dwuosobowych scen przedstawiających Zwiastowanie i Koronację NMP została wzbogacona w dolnych partiach kwiatami białych lilii.

W Wojkowicach w kościele pw. św. Antoniego Padewskiego artysta przyozdobił przedstawienie patrona świątyni białymi liliami. W witrażach prezbiterium dwa okna obok ołtarza głównego zawierają przedstawienia Oka Opatrzności, które mają symbolizować Boga Ojca oraz Gołębicę Ducha Świętego. W witrażach symboliczne wizerunki osób boskich są praktycznie niedostrzegalne pośród wielości kwiatów. Prawie całą powierzchnię przeszkleń wypełniają różnobarwne kwiaty.

Romańczyk w witrażach figuralnych stosował także takie kompozycje, w których dekoracja kwietna była wyraźnie oddzielona od przedstawienia postaci. Ten typ twórczości widoczny jest w witrażach z kościoła pw. Narodzenia NMP w Żyglinie k. Tarnowskich Gór. Motywy florystyczne pojawiają się w dolnych partiach przeszkleń (są to kwiaty białych lilii, błękitne dzwonki, kłosy zboża). Ponad kwiatami znajdują się wizerunki św. Anny z Maryją, św. Jadwigi Śląskiej i św. Jacka.

Duży zespół witraży Fryderyka Romańczyka umieszczony jest także w kościele pw. św. Stanisława w Myszkowie. Witraże pochodzą z lat 40. XX w. i zostały skomponowane na zasadzie małych scenek figuralnych, które przedstawiają świętych. W dolnych częściach witraży umieszczono kwiaty z polskich ogrodów. W sześciodzielnych oknach znajdują się dwa przedstawienia: jezuity Stanisława Kostki, któremu objawia się NMP, oraz wizytki św. Małgorzaty Alacoque, której objawia się Jezus. Na dole przedstawień występują niebiesko-fioletowe irysy i czerwone malwy. Inne dwudzielne okna ukazują: św. Jana Kantego (u dołu żółte żonkile); bł. Wincentego Kadłubka (u dołu nasturcje); św. Kazimierza królewicza (u dołu białe lilie); św. Andrzeja Bobolę (u dołu czerwone róże); św. Jacka Odrowąża (u dołu niebieskie dzwonki); bł. Bronisławę (u dołu bratki).

Po wojnie Romańczyk stworzył dwa witraże prezbiterialne w kościele pw. św. Jana Chrzciciela w dzielnicy Sosnowca – Niwce. Witrażysta przedstawił na nich świętych: Wojciecha i Stanisława Kostkę oraz biskupa Stanisława i królewicza Kazimierza. Całe postacie otoczone są bogatą dekoracją kwietną (narcyzy, malwy, dzwonki ogrodowe, lilie).

Tuż po wojnie Romańczyk przyozdobił trzydziestoma witrażami również wnętrze kościoła pw. św. Antoniego w Siemianowicach Śląskich. Okrągłe popiersia świętych, w prostokątnych polach witrażowych otoczone zostały motywem florystycznym. Ten sam motyw powtórzono poniżej popiersi. Witraż prezbiterialny, który przedstawia Boga Ojca, został nagrodzony srebrnym medalem na Ogólnopolskiej Wystawie Rzemiosła w 1947 roku w Katowicach. W witrażu tym najbardziej widoczne są inspiracje twórczością Wyspiańskiego. Podobieństwa z przedstawieniem z krakowskiego kościoła franciszkanów widać zwłaszcza w sposobie ukazania Boga jako brodatego, siwego starca.

Bibliografia

d’Abancourt de Franqueville H.: Witraże w sztuce religijnej. W: O polskiej sztuce religijnej. Red. J. Langman. Katowice 1932, s.116; Fryderyk Romańczyk – siemianowicki witrażysta [online]. Data dostępu: 26.04.2017. Adres: [1].; Kempa W.: Zakład z tradycjami [online]. Data dostępu: 26.04.2017. Adres: [2]; Kontny I.: Wyspiański, Romańczyk a witraże kościelne Zagłębia i Górnego Śląska [online]. Data dostępu: 26.04.2017. Adres: [3]; Przybyszewski S., Żuk-Skarszewski T., Świerz S.: Stanisław Wyspiański. Dzieła malarskie. Kraków–Warszawa–Bydgoszcz 1925, s. 113; Pyka H.: Witraż Ukrzyżowany na skrzydłach serafina Stanisława Wyspiańskiego w kaplicy Kurii Metropolitarnej w Katowicach. W: Witraże na Śląsku. Red. T. Dudek-Bujarek. Katowice 2002, s. 67–68.