Plebiscyt i jego skutki

Z e-ncyklopedia
Wersja z dnia 20:54, 16 lut 2022 autorstwa Mira (dyskusja | edycje) (dr)
(różn.) ← poprzednia wersja | przejdź do aktualnej wersji (różn.) | następna wersja → (różn.)
Plebiscyt propaganda1.jpg
Plebiscyt propaganda2.jpg
Plebiscyt propaganda3.jpg
Pieniądz zastępczy

Obradująca w Paryżu konferencja pokojowa, na terenach spornych zdecydowała zorganizować plebiscyt, którego wynik miał zadecydować o przynależności tego regionu. Traktat pokojowy podpisano 28 czerwca 1919.

17 sierpnia 1919 wybuchło na Śląsku I powstanie i najdłużej trwało w powiecie katowickim. II powstanie (19 - 25 sierpnia 1920) było reakcją na coraz brutalniejsze zachowania bojówkarzy niemieckich popieranych i inspirowanych przez władze niemieckie. Na Śląsku przebywała już Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa, składająca się z przedstawicieli trzech mocarstw: Francji, Wielkiej Brytanii i Włoch, powstał w Bytomiu Polski Komisariat Plebiscytowy pod kierownictwem Wojciecha Korfantego, w Katowicach stacjonowały oddziały francuskie. Efektem powstania było rozwiązanie znienawidzonej policji niemieckiej i powstania w jej miejsce policji składającej się w połowie z niemieckich i w połowie z polskich Górnoślązaków.

Plebiscyt odbył się 20 marca 1921 na terenie wschodnich obszary Śląska z powiatami: bytomskim, katowickim, gliwickim, strzeleckim, opolskim, lublinieckim, kozielskim, rybnickim, pszczyńskim, tarnogórskim, kluczborskim, głubczyckim i częścią powiatu prudnickiego. W głosowaniu udział wzięło 97,5% uprawnionych. Jego wyniki były w zasadzie korzystne dla Niemców. Za pozostaniem Górnego Śląska w granicach Rzeszy opowiedziało się około 60 procent uczestników głosowania. Wyniki plebiscytu zakwestionowała strona polska, zwracając uwagę, na to, że ok. 180 tysięcy głosów oddali emigranci ze Śląska, którzy powrócili na Śląsk, tylko po to by oddać głos.

Przedstawiciel Wielkiej Brytanii w czasie plebiscytu, wbrew wynikom głosowania, proponował zwrócenie Polsce jedynie dwóch powiatów rolniczych: pszczyńskiego i rybnickiego wraz z nic nieznaczącymi skrawkami powiatu katowickiego. Natomiast cały obwód przemysłowy, w którym większość stanowili Polacy, miał pozostać w granicach Rzeszy. Generał Henri Le Rond natomiast domagał się zwrócenia Polsce wszystkich wschodnich powiatów obszaru plebiscytowego wraz z regionem przemysłowym. Brak porozumienia doprowadził do tego, że decyzja miała zapaść Radzie Najwyższej. Działacze polscy, świadomi, że układ sił w Radzie Najwyższej nie sprzyja polskim dążeniom, zdecydowali się na wywołanie III powstania. III powstanie wybuchło na rozkaz Wojciecha Korfantego w nocy z 2 na 3 maja 1921. Największe walki powstańcze trwały na Opolszczyźnie, z główną bitwą, jaka rozgorzała u stóp Góry św. Anny pod Strzelcami.

III powstanie zakończyło się 5 lipca 1921. W wyniku decyzji Głównych Państw Sprzymierzonych i Stowarzyszonych, które podpisały traktat wersalski, po zasięgnięciu rady w Lidze Narodów, dokonano podziału Górnego Śląska. Po stronie polskiej znalazło się około ćwierć miliona Niemców, a po stronie niemieckiej ok. 750 tysięcy Polaków. Ostatecznie podział Górnego Śląska dokonany został przez Konferencję Ambasadorów 20 października 1921. Problemy narodowościowe miało rozwiązać specjalne porozumienie tzw. Konwencja Genewska, podpisana 15 maja 1922.

Bibliografia

T. Falęcki, Nuncjatura Apostolska w Monachium wobec plebiscytu górnośląskiego, [w:] Nie tylko o Korfantym. Jeszcze o powstaniach ślaskich i plebiscycie w świetle najnowszych badań, red. Z. Kapała, Bytom 2000, s. 100-113; K. Rędziński, Nieudane zabiegi Polski w Watykanie o utworzenie Administracji Apostolskiej na górnośląskim obszarze plebiscytowym, "Studia Śląskie Seria nowa" 43 (1984), s. 391-404; J. Bańka, Dekret ks. Adolfa Bertrama z 21 XI 1920 roku a ks. Achilles Ratti, późniejszy papież Pius XI, "Nasza Przeszłość " 36 (1971), s. 287-306; J. Humeński, Udział polskiego duchowieństwa pozaśląskiego w plebiscycie i powstaniach śląskich, [w:] Powstania śląskie i plebiscyt w procesie zrastania się Górnego Śląska z Macierzą, red. A. Brożek, Bytom 1993, s. 249-256; J. Humeński, Wojskowa służba duszpasterska w powstaniach śląskich, [w:] Wojskowa służba śląskich duchownych w latach 1918-1980, red. Z. Kapała, J. Myszor, Katowice 1999, s. 27-53; H. Kowalczyk, Powstania śląskie i plebiscyt w materiałach archiwalnych Archiwum Diecezjalnego w Katowicach, [w:] Powstania śląskie i plebiscyt w procesie zrastania się Górnego Śląska z Macierzą, red. A. Brożek, Bytom 1993, s. 415-417; Michał Lewek, Górnośląski Plebiscyt z roku 1921 oraz udział w nim duchowieństwa katolickiego, [Chorzów] 1991, [reprint z Sacrum Poloniae Millenium, Rzym 1960]; W. Musialik, Postawa duchowieństwa górnośląskiego w okresie plebiscytu, [w:] Rola i miejsce Górnego Śląska w Drugiej Rzeczypospolitej. Materiały z sesji naukowej [...], red. M.W. Wanatowicz, Bytom-Katowice 1995, s. 264-269; W. Musialik, Postawy duchowieństwa katolickiego w okresie kampanii plebiscytowej i powstań śląskich. (Uwagi), [w:] Powstania Śląskie i plebiscyt w procesie zrastania się Górnego Śląska z Macierzy. Materiały z sesji naukowej [...], red. A. Brożek, Bytom 1993, s. 257-260; M. Piela, Duchowieństwo śląskie wobec plebiscytu i powstań, "Kwartalnik Opolski" 1991, nr 1-2, s. 9-24; P. Porwoł, Wycieczki z Górnego Śląska do Częstochowy w latach 1919-1921, [w:] Powstania śląskie i plebiscyt w procesie zrastania się Górnego Śląska z Macierzą, red. A. Brożek, Bytom 1993, s. 301-312; B. Reiner, Stanowisko duchowieństwa śląskiego wobec plebiscytu i powstań śląskich, [w:] Powstania śląskie i plebiscyt z perspektywy 60-lecia. Materiały na sesję naukową [...], Opole 1981, s. 78-95; Z. Zieliński, Udział Adama Stefana Sapiehy w sprawie śląskiej podczas plebiscytu w roku 1921, [w:] Księga Sapieżyńska t. 2, red. J. Wolny przy współpracy R. Zawadzkiego, Kraków 1986, s. 90-109.


Cd.

Book.png

czytaj: Plany utworzenia diecezji katowickiej | Powrót do spisu treści