Tekst źródłowy strony Gołba Kazimierz

==Kazimierz Gołba Marian, pseud.: Hum-bug, Jerzy Róg, (1904—1952)==
[[Plik:Wieza katowice.jpg|right|thumb|wieża spadochronowa, Park Kościuszki w Katowicach]]
Urodził się 28 stycznia 1904 w Rzeszowie, jako syn prawnika Józefa oraz Jadwigi z Zaborowskich. Kształcił  się w gimnazjum św. Jacka w Krakowie i tam  w 1922 roku zdał egzamin dojrzałości. W latach 1922—27 pod kierunkiem Wacława Sobieskiego studiował historię na Uniwersytecie Jagiellońskim. Studia zakończył egzaminem nauczycielskim i doktoratem na podstawie rozprawy ''Aleksander I wobec sprawy polskiej na Kongresie Wiedeńskim 1914—15''. Jako student brał żywy udział w życiu intelektualnym i literackim; a od 1922 roku współpracował z „Głosem Narodu". W 1924 roku w „Gońcu Akademickim" opublikował pierwszy utwór poetycki. W rok później w „Gońcu Krakowskim" w odcinkach zaczął zamieszczać powieść historyczną ''Szlakiem honoru''. 
         
W 1923 roku pojął decyzję o stałym zamieszkaniu na Śląsku, w Katowicach, […] „i  była to decyzja o charakterze ideowym, gdyż pisarza fascynowała przeszłość Śląska i jego dążenie do Polski. Wyznał wprost: ”Pociągała mnie wtedy praca nauczycielska na terenie tak świeżo i tak krwawo przyłączonym do Polski (…). Nie sposób ująć w kilku słowach, jak odbywał się długi proces wrastania mojego nie tylko w teren, lecz i w duszę Śląska. Studia historyczne przywiodły mnie do odkrycia, że całe dzieje tej dzielnicy były tragicznym dążeniem ku Polsce, wbrew Polsce” (K. Gołba: Pisarze polscy na Ziemiach Odzyskanych, „Odra” 1946, nr 32). W przyszłości dzieje Śląska stały się tematyką większości jego utworów zarówno prozatorskich, jak i dramatycznych.

Od 9 października 1923 do 31 października 1934 nauczał w 23 Komunalnym Gimnazjum Koedukacyjnym w  Roździeniu-Szopienicach (dziś dzielnica Katowic). 27 października 1934 został przeniesiony do Publicznej Szkoły Powszechnej nr 15 w Katowicach. Sporą popularność zdobył dzięki prelekcjom poprzedzającym tzw. przedstawienia szkolne, będące wstępem do spektakli w Teatrze Polskim  w Katowicach. W tych latach odbywał też liczne podróże zagraniczne w celach turystycznych i naukowych - do Francji (Paryż), Austrii (Wiedeń), Włoch (Wenecja, Florencja). W latach 1931—38 był kilkakrotnie w Czechosłowacji.
         
Po przyjeździe na Śląsk związał się bliżej z [[Chrześcijańska Demokracja|Chrześcijańską Demokracją]] oraz [[Korfanty Wojciech|Wojciechem Korfantym]]. Był natomiast zdecydowanym przeciwnikiem sanacji i wojewody [[Grażyński Michał|Michała Grażyńskiego]]. Znajomość z Korfantym z czasem przekształciła się w przyjaźń, co stało się źródłem jego późniejszych konfliktów z władzami szkolnymi. Wierny tej przyjaźni był G. także w okresie uwięzienia Korfantego oraz jego przymusowej emigracji do Pragi, dokąd pisarz jeździł, wspomagając również Korfantego finansowo. Był zresztą zwolennikiem współpracy polsko-czeskiej. W nie wydanej nigdy powieści ''Z dwóch stron barykady'' przestrzegał przed konsekwencjami współudziału Polski w rozbiorze Czechosłowacji. Swoją działalność na Śląsku, oprócz pracy w szkole rozwijał jeszcze w kierunku polityczno-społecznym i kulturalno oświatowym.
     
Ściśle związał się ze Związkiem Obrony Kresów Zachodnich, Związkiem Powstańców Śląskich, Polskim Związkiem Zachodnim, Związkiem Kolejarzy. Z tą działalnością wiązała się też jego publicystyka, która często miała charakter interwencyjny. Z dużym ryzykiem wiązały się jego wyjazdy do Bytomia i na Opolszczyznę, gdzie wielokrotnie wygłaszał odczyty.
     
Rozpoczętą w czasie studiów pracę literacką kontynuował w czasie pobytu na Śląsku. Ogłosił tom wierszy ''Salwa nad brukiem'' ( 1930) poprzedzony przedmową K. H. Rostworowskiego oraz powieść historyczną ''W cieniu wielkiej legendy'' ( 1932) osnutą na historii syna Napoleona, księcia „Reichstadtu”, Napoleona I, którą porównywano z powieściami W. Przyborowskiego. Aktywnie zaangażował się w kształtowanie środowiska literackiego na Śląsku. Od 1929 roku należał do Koła Literatów na Śląsku, a później do Związku Artystyczno-Literackiego. 3 października 1932 został przyjęty do Związku Zawodowego Literatów Polskich. 
      
W 1934 roku w jego pisarstwie nastąpił zwrot do tematyki współczesnej. Najpierw powstał „raport historyczny w 5 obrazach z epilogiem” zatytułowany ''My, pierwsza kadrowa''  poświęcony wymarszowi w 1914 pierwszej formacji legionów polskich z krakowskich Oleandrów.  
   
Następne jego utwory wiązały się już z tematyką śląską, wątki początkowo czerpał głównie ze środowiska szkolnego. Opracowywał je zarówno w twórczości powieściowej, jak i dramatycznej. Pewnym powodzeniem cieszył się wystawiony w 1935 roku w Teatrze Polskim w Katowicach - i powtórzony w teatrze Comedia w Warszawie - satyryczny reportaż sceniczny ''Rekruci'', będący atakiem na ówczesny system szkolny oraz sytuację w śląskiej szkole. Postacie nauczycieli i rodziców, autor przedstawił jako psychopatów. W wyniku interwencji władz szkolnych wprawdzie reportaż po trzech przedstawieniach zdjęto ze sceny, ale ''Rekrutom'' przysporzyło to rozgłosu. Zostali w Warszawie wystawieni ponad 30 razy.
         
16 grudnia, pismem podpisanym przez wicewojewodę T. Saloniego G. został przeniesiony „w stan spoczynku” z powodu trwałej niezdolności do pracy. Pisarz chorował na postępujące zesztywnienie kręgosłupa. W 1938 roku wydał powieść ''Młodzieżowcy'', w której wykorzystał własne doświadczenia z pracy w szkole, tworząc jej groteskowy, karykaturalny, skandalizujący obraz, podobnie jak we wcześniejszych ''Rekrutach''. Ponieważ klucz, jaki w niej zastosował był dla wszystkich czytelny (ktoś o nazwisku „Śliwa”  nazywał się „Grusza”) utwór wywołał w Katowicach pewne poruszenie, zwłaszcza w kręgach nauczycielskich. W roku następnym wydał — napisaną w 1934 roku - powieść ''Dusze w maskach'' (1939), stanowiącą śląski wariant Nikodema Dyzmy i będącą satyrą na śląskie drobnomieszczaństwo. Jej główny bohater, syn rzeźnika, Robert Szyja robi karierą w Warszawie, a jego droga zawodowa obfituje w sytuacje sensacyjne.
      
Z końcem lat 30. zwrócił się, głównie w utworach dramatycznych, ponownie ku śląskiej tematyce historycznej. Były to ''Legenda o św. Jacku'', która nie została nigdy wystawiona w teatrze oraz pierwszy szkic widowiska pt. ''Lompa''; poświęconego w całości [[Lompa Józef|Józefowi Lompie]] i budzeniu się polskości na Śląsku w okresie Wiosny Ludów.
        
Po śmierci [[Korfanty Wojciech|W. Korfantego]] pożegnał go wierszem ''Wodzu''…, opublikowanym w „Polonii” 29 sierpnia 1939. Stał się on przyczyną aresztowania pisarza 9 września 1939 przez nieustalone dotąd formacje (Volksbund, Freikorps?). W więzieniu na Montelupich w Krakowie, w trakcie przesłuchań został poddany okrutnym torturom, które spowodowały kalectwo do końca życia. W bardzo ciężkim stanie został zwolniony 14 października 1939 i resztę okupacji spędził w Sosnowcu, skąd pochodziła rodzina żony. Zaangażował się w tajne nauczanie oraz pracował nad kolejnymi powieściami, które pozostały w rękopisach. Były to: ''Bitwa o pokój'' (1939—45), ''Dziennik Julii'' i ''Klątwa ludom'' (1943—44) oraz ''W sztabie pana Romana'' (1943). Przez całą okupację prowadził bardzo szczegółowy dziennik, oparty w dużej mierze na nasłuchach radiowych, który do dnia dzisiejszego posiada dużą wartość historyczną. W 1943 roku pisarz wraz z żoną Heleną przygarnęli pięcioletniego chłopca, Bolesława Musiałkiewicza, będącego sierotą wojennym.
            
Po wyzwoleniu w 1945 roku G. roku powrócił do Katowic, zamieszkał przy ul. Szafranka 1 i poświęcił się wyłącznie pracy pisarskiej. Nawiązał bliską współpracę z prasą śląską, publikując wiele utworów literackich i artykułów publicystycznych w „Odrze", „Ogniwach", „Dzienniku Zachodnim", ”Niedzieli”, „Tygodniku Katolickim”, a przede wszystkim w „[[Gość Niedzielny - tygodnik|Gościu Niedzielnym]]”. Nawiązał także współpracę z teatrami. W latach 1946—47 był kierownikiem literackim w Teatrze im. Juliusza Słowackiego w Opolu, później w Teatrze Miejskim w Sosnowcu. Powrócił też do dramatopisarstwa związanego z historią Śląska. Z powstałych wówczas utworów, trzy wystawiły teatry śląskie. W 1945 roku ''Lompę'' zagrano w Teatrze im. Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach (spektakl został powtórzony w Teatrze Powszechnym im. Żołnierza polskiego w Krakowie w sezonie 1945/6). Sam tekst wydano drukiem w 1947 roku.  W tym samym roku ''Diabła czy nie diabła'' wystawił Teatr Miejski w Sosnowcu, a komedię ''Dziki książę'' ( o Bolesławie Rogatce) wystawiono w Teatrze Polskim w Bielsku. Większe zainteresowanie publiczności i uznanie krytyki zdobyło tylko widowisko o Lompie, wyreżyserowane przez K. Adwentowicza, w którym zagrał on główną rolę. Inne utwory - ''Nad Odrą wstaje zorza'', widowisko historyczne napisane z okazji 25 rocznicy III powstania śląskiego i uhonorowane w 1946 roku I nagrodą w konkursie Instytutu Śląskiego oraz ''Namiestnik króla Olbrachta'', dramat nagrodzony w konkursie Ziemi Nyskiej i drukowany we fragmentach w „Odrze”, „Dzienniku Zachodnim” i dramat pt. ''Zdrajca'',  podejmujący zagadnienie Volkslisty - pozostały w formie rękopisów. 
           
Najwybitniejszym osiągnięciem literackim Kazimierza Gołby jest ''Wieża spadochronowa'' (1947); opowieść o harcerskiej i powstańczej obronie Katowic we wrześniu 1939 roku. Geneza książki wiązała się z sytuacją zaistniałą na Śląsku w latach powojennych, gdy atakowano Ślązaków za kolaborację i entuzjastyczne witanie wojsk niemieckich. Ataki te pisarz odczuwał boleśnie i to wpłynęło na decyzję podjęcia tematu powstańczej i harcerskiej obrony Katowic pojętej w kategoriach pisarskiego obowiązku. Opowieść miała być świadectwem prawdy i autor szukał świadków wrześniowych wydarzeń, nazwisk, faktów, szczegółów. Apel do czytelników oraz ankieta; zamieszczone w numerze 41 "Gościa Niedzielnego" z 1946 roku; stanowią niezwykle cenny dokument. Zawierała ona 10 pytań, w których można dostrzec  schemat fabularny przyszłej książki. Apel, skierowany przez pisarza do czytelników, sygnalizował poważne zamierzenie pisarskie. Prośba pisarza przyniosła bogaty odzew czytelniczy. Ankiety zachowały się częściowo i obecnie znajdują się w Bibliotece Śląskiej w Katowicach. Bogaty materiał zebrany z ankiet, relacji świadków, źródeł polskich i niemieckich stał się podstawą faktograficzną do napisania opowieści o Katowicach we wrześniu 1939 roku. O trwałej wartości książki świadczą jej kolejne wznowienia w latach 1957—2014. 

W latach 1945- 1952 G. napisał również kilka tekstów publicystycznych, opowiadań i nowel o tematyce śląskiej; zarówno historycznej, jak i współczesnej. Były one publikowane w „Odrze”, „Ogniwach" i „Gościu Niedzielnym". Po śmierci autora złożyły się one na tom ''Obrazki śląskie'' (1954). 

G. od 1928 roku był żonaty z Heleną ze Stachurskich. Miał córkę Marię oraz przybranego syna Bolesława Musiałkiewicza.

Zmarł w Katowicach 27 kwietnia 1952.

==Twórczość==
*Szlakiem    honoru.   [Powieść].  „Goniec Krakowski" 1925 nr 38—78.
* Salwa nad brukiem. [Wiersze]. Przedmowa: K. H. Rostworowski. Kraków 1930. 
* W cieniu wielkiej legendy. Powieść. Kraków 1932. [Pierwodruk:   „Głos   Narodu"   1932   nr 132—327].
*  My — pierwsza kadrowa. Reportaż historyczny w 5 obrazach z epilogiem. [Praprem.: 18 III 1935 w  Teatrze Polskim w Katowicach]
*  Rekruci. Reportaż sceniczny. [Wyst. pod pseud.: Jerzy Róg. Praprem.: 26 I 1935 w Teatrze Polskim  w Katowicach; prem. nast.: w tymże roku w teatrze „Comedia" w Warszawie] 
*  Młodzieżowcy. Powieść współczesna. Poznań 1938. [Pierwodruk: „Polonia" 1938 nr 4814— 4906.]
*  Dusze   w   maskach.   Powieść. Kraków 1939. 
*  Lompa.   Dramat. Katowice 1947 [ Praprem.: 26 VI   1945  w  Teatrze im.   S.   Wyspiańskiego   w   Katowicach. W sezonie   1945/1946 w Teatrze Powszechnym im. Żołnierza Polskiego w Krakowie. ]
*  Diabeł czy nie diabeł. Sztuka w 3 aktach. [Praprem.:20 V 1947 w Teatrze Miejskim w Sosnowcu.]
*  Wieża spadochronowa. Harcerze śląscy we wrześniu 1939. Poznań 1947. [Fragment „Gość Niedzielny” pt. Ofiara śląskich orląt 1946 nr 43] 
*Dziki   książę.   Komedia. [Druk. fragm.: „Ogniwa" 1948 nr 40. Praprem.:  18 XI 1947 w Teatrze Polskim w Bielsku] 
* Obrazki   śląskie.   Opowiadania.   Przedmowa:   T. Kraszewski.   Warszawa 1954.

Rękopisy kilku jego dzieł  znajdują się  w Zbiorach Specjalnych Biblioteki Śląskiej w Katowicach

==Bibliografia==
J. Zaremba: K. Gołba. Polski Słownik Biograficzny. Kraków 1959 T. VIII/2 z.37 s.245-246; 
A. Targ: Przedmowa. [W]: K. Gołba: Wieża spadochronowa. Harcerze śląscy we wrześniu 1939. Katowice 1957, s. 5-14. M. Fazan, W. Nawrocki: Katowickie środowisko literackie w latach 1945—1967. Katowice 1969, s. 144 – 147 [bibliografia podmiotowa i przedmiotowa]; K. Heska: O „Lompie” Kazimierza Gołby. [W:] Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Katowicach. Prace Historycznoliterackie Katedry Historii Literatury Polskiej, zeszyt nr 3. (Ogólnego zbioru nr 24). Katowice 1965, s. 209-220; K.M. Heska: Jak powstała „Wieża spadochronowa". „Zaranie Śląskie" 1967, z. 1, s. 136—152;  Z. Hierowski: Życie literackie na Śląsku w latach 1922—1939. Katowice 1969, s. 277—278, 326—328 i n.; T. Kraszewski: Wstęp. [W:]  K. Gołba: Obrazki śląskie. Warszawa 1954, s. 5—15; S. Wilczek: „Wieża spadochronowa" i jej autor. „Poglądy" 1964, nr 17; M. Fazan: Kazimierz Gołba.[W:] Śląski Słownik Biograficzny T.1. Red. J. Kantyka, W. Zieliński. Katowice 1977, s.80-83; K. Heska-Kwaśniewicz: Koniunktura literacka na Śląsku. „Śląskie Miscellanea”. Literatura-folklor. Red. J. Malicki, K. Heska-Kwaśniewicz.  Prace Komisji Historyczno-Literackiej nr 9. Polska Akademia Nauk Oddział w Katowicach. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk[i in.] 1989; K. Heska-Kwaśniewicz: Od rękopisu do książki. O „Wieży spadochronowej” Kazimierza Gołby, [W:] Książka na Śląsku w latach 1945-1956. Zarys problematyki. Red. M. Pawłowiczowa. Katowice 1997, s. 11-20; Taż: Ślązak z wyboru. O Kazimierzu Gołbie; Książka prawdziwa – „Wieża spadochronowa”, W:] Taż: Szkice śląskie. Ludzie, sprawy, wydarzenia. Wydawnictwo Górnośląskiej Wyższej Szkoły Pedagogicznej im. Kardynała Augusta Hlonda w Mysłowicach. Mysłowice 2006. Taż: Dzienniki wojenne Kazimierza Gołby. „Śląsk” 2006, nr 9.  Archiwum pisarza w Zbiorach Specjalnych Biblioteki Śląskiej w Katowicach oraz w posiadaniu rodziny. Biogram opracowany przez Krystynę Heską-Kwaśniewicz.
{{Noty biograficzne}}
[[Kategoria:Biografie - G]]
[[Kategoria:Literaci i publicyści]]