Starokatolicy w diecezji wrocławskiej

Z e-ncyklopedia
Ignaz von Döllinger‎
Joseph Reinkens

Po odejściu z Kościoła katolickiego Joseph Hubert Reinkens związał się z uważanym ówcześnie za najwybitniejszego teologa – ks. Ignazem von Döllingerem (1799-1890). Uważa się go za duchowego ojca starokatolicyzmu. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1822 roku. Był wybitnie uzdolniony językowo, świetnym mówcą. W krótkim czasie został profesorem zwyczajnym na nowo założonym uniwersytecie w Monachium (1827). Obok historii Kościoła wykładał też egzegezę Nowego Testamentu oraz filozofię religii. Był zwolennikiem znanego wówczas Niemczech publicysty i polityka Josepha Görresa (1776-1848). W latach 1848-1849 odegrał ważną rolę we frankfurckim Zgromadzeniu Narodowym, jako przywódca katolików. Występował wtedy jako obrońca niezależności Kościoła od państwa i jego autonomii narodowej, z zachowaniem wierności Rzymowi. Od 1850 roku zaczął propagować pogląd o konieczności utworzenia w Niemczech Kościoła narodowego. Nie zgadzał się z treścią Syllabusa, i okazał się zdecydowanym przeciwnikiem dogmatu o nieomylności papieża. W konsekwencji swej postawy został ekskomunikowany; do końca życia nie zerwał wprawdzie formalnie z Kościołem katolickim, ale zmarł nie pogodzony z Kościołem w 1890 roku.

Sam Döllinger podzielał poglądy Reinkensa na wiele kwestii, jednak nie zdecydował się wstąpić do Kościoła starokatolickiego, który wyłonił się w wyniku sporu o dogmat o nieomylności papieża. Reinkens pozwolił się 4 czerwca 1873 wybrać na pierwszego biskupa Kościoła starokatolickiego. 11 sierpnia 1873 przyjął sakrę biskupią w katedrze w Rotterdamie z rąk biskupa Heykampa ze schizmatyckiego Kościoła Utrechtu w asyście dwóch holenderskich kanoników. Tym sposobem, jak twierdzą teologowie katoliccy, wprawdzie niegodnie, ale ważnie Kościół starokatolicki wszedł w posiadanie sukcesji apostolskiej. Papież Pius IX ekskomunikował Reinkensa i jego zwolenników.

Drugim ważną osobistością na wydziale teologicznym, która opowiedziała się przeciw dogmatowi był ks. prof. Johannes Baptist Baltzer. Należał do zwolenników hermezjanizmu, w czasie dyskusji nad dogmatem o Niepokalanym Poczęciu NMP pierwotnie wyraził sprzeciw w opinii teologicznej przygotowanej dla bpa Diepenbrocka, ale w końcu podporządkował się Urzędowi Nauczycielskiemu Kościoła. W 1860 roku ponownie popadł w konflikt z biskupem wrocławskim, który zawiesił mu misję kanoniczną do prowadzenia wykładów na wydziale. To nie przeszkadzało mu jednak nadal należeć do grona wykładowców wydziału i członków kapituły wrocławskiej. Dogmat o nieomylności papieża zdecydowanie odrzucił, włączył się w budowę Kościoła starokatolickiego, zamieszkał w Bonn, gdzie wkrótce potem zmarł (1 października 1871).

Do grona przeciwników dogmatu na wydziale teologicznym zalicza się także ks. Petera Josepha Elvenicha, zwolennika hermezjanizmu i wiedeńskiego teologa ks. Anthona Günthera, który w 1839 roku zrezygnował z kierowania gimnazjum św. Macieja, ale nadal wykładał na wydziale filozofię. Przystąpił do ruchu starokatolickiego, zmarł w 1887 roku. Jego następcą na katedrze filozofii był również przeciwnik soborowego dogmatyzowania nieomylności papieża ks. Theodor Hubert Weber (1836-1906). W 1860 roku otrzymał święcenia kapłańskie we Wrocławiu, na wydziale teologicznym w 1868 roku otrzymał habilitację, w 1878 roku został profesorem zwyczajnym na wydziale teologicznym. W 1890 roku został pozbawiony katedry za sprzeciw wobec dogmatowi o nieomylności papieża, przystąpił do Kościoła starokatolickiego, został w nim wikariuszem generalnym w Bonn i od 1896 do 1906 roku był drugim po Reinkensie biskupem w Bonn.

Starokatolicyzm na Śląsku rozwinął się wskutek działalności ks. Pawła Kamińskiego, który doprowadził do powstania pierwszej starokatolickiej parafii w Katowicach. Rząd pruski nie uznawał starokatolików za odrębny związek wyznaniowy i nadal traktował ich jak katolików. Ta sytuacja była wygodna również dla samych starokatolików, gdyż pozwalała im na tej podstawie zgłaszać pretensje do tych samych przywilejów, jakimi cieszyli się katolicy. Zdaniem bpa Juliusza Bieńka, który uważnie prześledził stan prawny parafii i kościoła przy (obecnej) ul. Sokolskiej w Katowicach, parafia tzw. starokatolicka zgodnie z brzmieniem dekretu erekcyjnego z 3 listopada 1874 i według prawa pruskiego pozostała faktycznie parafią katolicką aż do czasów współczesnych (to jest do przejęcia tej części Śląska przez Polskę).

Pierwsze oznaki stagnacji, a nawet załamania ruchu obserwuje się w pierwszej połowie 1872 roku. Prasa przestała pisać o Kamińskim; zaczęto bagatelizować jego inicjatywy. Również księża przestali uważać Kamińskiego jak i jego działalność za poważne niebezpieczeństwo. Według sprawozdania biskupa Förstera dla nuncjatury w Monachium, starokatolikom udało się przy pomocy władz państwowych na ternie diecezji wrocławskiej przejąć do 1876 roku 6 kościołów i kaplic, nie licząc zakupionego przez Kamińskiego kościoła w Katowicach. Należy przyjąć, że przy tych kościołach istniały również gminy starokatolickie. Według Seppelta, do wymienionych powyżej miejscowości, gdzie starokatolicy posiadali swoich wyznawców należy doliczyć: Nysę, Boguszów, Żagań, Sobótkę i Jelenią Górę.

Pierwsze wyliczenia statystyczne ujmujące liczbę zwolenników starokatolicyzmu na Śląsku dokumentują, że w 1872 roku gmina starokatolicka w Katowicach składała się z 233 członków, rekrutujących się z kilkunastu miejscowości skupionych wokół centrum ówczesnego przemysłowego Śląska. W 1874 roku Kościół starokatolicki na Śląsku liczył 950 wyznawców, a przynajmniej zdeklarowanych sympatyków; w 1875 roku do Kościoła starokatolickiego na Śląsku należało już 3415 wiernych i 5 księży. Z tego, w obszarze działalności samego Kamińskiego (Katowice — Królewska Huta, Gliwice — Strzelce Opolskie) - 1137 wiernych.

Efekty działalności Kamińskiego, podobnie jak starokatolików w innych częściach Śląska i w całych Niemczech, okazały się być słabe. Starokatolicyzm nie był w stanie swoim programem kościelnym i politycznym zagrozić ani Kościołowi katolickiemu, ani państwu. Kwestionowanie nieomylności papieża i paru innych dogmatów, koncepcja synodalno-episkopalnej struktury organizacyjnej Kościoła, a następnie zniesienie spowiedzi, celibatu księży i łaciny w liturgii - nie stanowiło zagrożenia dla Kościoła, który w latach 40-tych skutecznie przeciwstawił się ruchowi neologów.

Bibliografia

B. Reiner, Problematyka kościołów i związków wyznaniowych, [w:] Regionalne badania naukowe. Materiały sesji naukowej [...], red. J. Kokot, Katowice 1969, s. 133-136; tenże, Sytuacja Kościoła Starokatolickiego w województwie śląskim w latach 1922-1938. (Z badań nad mniejszościami wyznaniowymi), Studia Śląskie. Seria nowa 32 (1977), s. 393-408; Andreas Gayda, Die Rolle des Altkatholizismus in Oberschlesien während der Zeit des Kulturkampfes (1871-1887), [w:] Geschichte des christlichen Lebens im schlesischen Raum, Bd 1, Teilband 2, [...], s. 649–670.


Cd.

Book.png

czytaj: Kamiński Paweł | Powrót do spisu treści