Seminarium Duchowne w Ołomuńcu
Kończący wojnę siedmioletnią traktat pokojowy w Hubertusburgu (15 lutego 1763) pieczętował zdobycze Prus z poprzednich wojen śląskich. Dzielnica ta pozostawała zatem pod władzą pruską jednak nie udało się Fryderykowi II dokonać zamiany terytoriów między diecezją wrocławską i archidiecezją praską. Stąd część diecezji wrocławskiej, czyli Śląsk Cieszyński i Opawski, pozostawała pod władzą polityczną Habsburgów. Wojny i ciągłe antagonizmy między obu państwami fatalnie odbijały się na pracy duszpasterskiej w części diecezji wrocławskiej należącej do Austrii. Kandydaci do stanu duchownego nie mogli się kształcić we Wrocławiu, zatem braki próbowano uzupełniać księżmi – ochotnikami z innych diecezji.
Poprawa sytuacji nastąpiła w 1785 roku, kiedy to cesarz austriacki Józef II założył w Hradyszczu pod Ołomuńcem seminarium, w którym mieli kształcić się przyszli księża z Moraw i Śląska austriackiego. Dla jego celów zaadaptowano były klasztor norbertański. Cesarz przeznaczył dla śląskich alumnów 24 miejsca z pełnym utrzymaniem oraz 3 nadzwyczajne, co wiązało się z otrzymywaniem przez tych kandydatów stypendium i jednoczesnym mieszkaniem poza seminarium. W 1790 roku, po śmierci Józefa II, seminarium przeniesiono do podominikańskiego klasztoru na wzgórzu Juliusza w Ołomuńcu. Tutaj warunki na kilkadziesiąt lat znacznie się pogorszyły. Jedynie czwarty rok studentów mieszkał wspólnie, a reszta, z niższych roczników, przebywała na stancjach utrzymując się m.in. ze stypendiów. Dopiero w 1842 roku seminarium rozbudowano, co pozwoliło na umieszczenie wszystkich alumnów w jednym budynku. Dodatkowo w 1869 roku ustalono liczbę miejsc dla „wrocławian” na poziomie 27.
Program nauczania
Alumni byli studentami Wydziału Teologicznego istniejącego przy Uniwersytecie w Ołomuńcu, drugiego pod względem starszeństwa w Czechach. W interesującym nas czasie był on zdegradowany do roli trzyletniego liceum (1782), a następnie podniesiony ponownie do rangi uniwersytetu. W 1855 roku zamknięto jednak wydział prawa oraz filozoficzny pozostawiając jedynie Wydział Teologiczny. Pomimo ciągłego ingerowania władz państwowych w życie uczelni ilość katedr i poszczególnych przedmiotów nie odbiegała tutaj od przyjętych wówczas na analogicznych wydziałach. Kadrę wykładową stanowili głównie Czesi oraz, w mniejszym stopniu, Niemcy. Językiem wykładowym była łacina, a także czeski i niemiecki. Brak języka polskiego, a dokładniej jego nie dostrzeganie przez wiele lat funkcjonowania seminarium, wytwarzało napięcia między alumnami. Tzw. „wrocławian” traktowano jako gości, a dodatkowo zapominano o konieczności kształcenia przyszłych księży w posługiwaniu się poprawną polszczyzną dla celów duszpasterskich.
Biblioteka
Wiele zaczęło się zmieniać gdy wikariuszem generalnym w Cieszynie został ks. Mateusz Opolski. Wprowadził on m.in. nauczanie języka polskiego w szkołach powszechnych Księstwa Cieszyńskiego, a w Ołomuńcu zainicjował utworzenie polskiej biblioteki darowując książki z zakresu gramatyki polskiej, Pismo Święte i polskie katechizmy. Za jego przykładem wiele osób darowało polskie książki dla tego księgozbioru. W początkowym okresie była to zwłaszcza literatura z zakresu teologii, katechetyki i nauki języka polskiego. Z czasem, za zgodą władz seminaryjnych, biblioteka wzbogacała się o książki beletrystyczne, a nawet prenumerowano kilka polskich czasopism.
Powstanie polskiej biblioteki dało impuls kolejnemu wikariuszowi generalnemu ks. Antoniemu Helmowi, który w 1854 roku wydał rozporządzenie nakazujące wszystkim alumnom wrocławskim zdawać końcem każdego roku akademickiego egzamin z języka polskiego. Dotyczyło to wszystkich „wrocławian”, także Niemców i Czechów co, podobnie jak biblioteka, dawało także powód do niesnasek na tle narodowościowym z innymi alumnami wrocławskimi. Końcem XIX wieku sytuacja wrocławskich alumnów mieszkających w Austrii odmieniła się. Dzięki staraniom kard. Georga Koppa utworzono nowe seminarium dla „wrocławian” w Widnawie.
Bibliografia
J. Galicz, Biblioteka polska teologów wrocławskich w Ołomuńcu i Widnawie. Przyczynek do dziejów ruchu narodowego na Śląsku Cieszyńskim, Cieszyn 1934, s. 3 – 27; F. Maroń, Dziedzictwo bł. Jana Sarkandra dla ludu polskiego na Śląsku. Przypomnienie i uzupełnienie, SSHT 1980, t. 13, s. 279-282.