Po II wojnie światowej
Górny Śląsk w wyniku II wojny światowej znalazł się w zupełnie nowej sytuacji. Początkowo komuniści stosowali wobec Kościoła politykę gestów i tonowali swój radykalny antyklerykalizm. Pełniący obowiązki wojewody – gen. Aleksander Zawadzki pokazywał się chętnie w towarzystwie biskupów katowickich, uczestniczył nawet w procesji Bożego Ciała. Do mniej więcej 1948 roku władza komunistyczna potrzebowała Kościoła dla legitymizacji swojej władzy w społeczeństwie. Zapowiedzią jednak prawdziwych intencji i celów nowej władzy były pierwsze ważne decyzje. 12 czerwca 1945 decyzją rządu zapowiedziano unifikację prawa małżeńskiego (dekret z 25 września), a 12 września 1945 komuniści zerwali konkordat.
Pierwszy okres Polski Lubelskiej obfitował w gesty dobrej woli wobec Kościoła, świadomie dyskontowane propagandowo, by ogół społeczeństwa odbierał to jak formę poprawnych stosunków nowej władzy z Kościołem. Początkowo zezwolono na działalność kościelnemu Związkowi „Caritas". Diecezja katowicka wznowiła wydawanie Gościa Niedzielnego, zamkniętego w czasie okupacji, a jednocześnie organa bezpieczeństwa podejmowały już pierwsze próby infiltracji duchowieństwa.
W grudniu 1948 roku na Kongresie Zjednoczeniowym Polskiej Partii Robotniczej i satelickiej Polskiej Partii Socjalistycznej powstała Polska Zjednoczona Partia Robotnicza. Na tym zjeździe gen. Zawadzki zapowiedział walkę z Kościołem. W Kościele katolickim zaczęto widzieć ideologicznego i klasowego przeciwnika. 5 sierpnia 1949 został wprowadzony dekret o ochronie wolności sumienia i wyznania, który ewidentnie wykorzystywano do akcji antykościelnych. Pod pozorem nadużyć pod koniec stycznia 1950 roku zaczęto przejmować agendy i majątek Związku "Caritas".
Tymczasem diecezja musiała się borykać z wewnętrznymi problemami. W czasie okupacji, a szczególnie w okresie przechodzenia przez terytorium diecezji katowickiej frontu (w 1939 i 1945 roku) zniszczeniu całkowitemu uległo 6 kościołów i 5 plebanii. Poważnie zostało uszkodzonych 17 kościołów i 14 probostw. Mniejsze szkody dotknęły 20 kościołów i probostw, 12 plebanii. Drobnym szkodom uległo 107 świątyń i 56 probostw. W ciągu dwóch pierwszych lat od zakończenia wojny (1945-1947) parafie, w których doszło do zniszczenia kościołów mogły liczyć nawet na pomoc materialną ze strony władz. Pomagało wojsko, a władze lokalne posyłały nawet jeńców wojennych do odbudowy zniszczonych świątyń. Budowano albo bez zezwolenia władz, albo z powołaniem się na przedwojenne decyzje administracyjne. Początkowo zadania budowy kościołów spoczywały na lokalnych komitetach, a ich uprawnienia regulowały rozporządzenia Kurii Diecezjalnej w Katowicach z 1936 roku. W 1948 roku władze diecezjalne zgłosiły organom państwowym plan budownictwa sakralnego, uwzględniający 31 pozycji. Większość z nich nie doczekała się realizacji do końca 1956 roku.
Bibliografia
A. Dziurok, Kościół katolicki na Śląsku w roku 1948 w świetle raportów Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Katowicach, SSHT 33 (2000), s. 366-379; M. Zyzak, Stosunki Kościół–Państwo w diecezji katowickiej w latach 1945-1956 na podstawie „Dziennika Zachodniego”, Katowice 2003, US, pr. mgr., Biblioteka WTL Katowice; J. Myszor, Kościół na Śląsku w okresie powojennym, [w:] Miejsce i rola Kościoła wrocławskiego w dziejach Śląska, red. K. Matwijowski, Wrocław 2001, s. 134 –149.