Parafia św. Andrzeja Apostoła w Zabrzu

Jest najstarszą parafią w Zabrzu. Według źródeł pisanych wieś Zabrze mogła już posiadać kościół w 1305 roku. Po raz pierwszy została wymieniona w dokumentacji w 1354 roku, gdy przebywający w Zabrzu bp Przecław z Pogorzeli zatwierdził wyposażenie i przywileje dla tutejszego proboszcza. Ówczesny kościół był drewniany. W 1530 roku spalili go najprawdopodobniej reformaci. Nowy kościół, też drewniany, wybudowano w 1546 roku. Posiadał dzwonnicę i trzy ołtarze we wnętrzu. W 1677 roku proboszczem został ks. Jerzy Badestinus, pierwszy zabrzański kronikarz. Skrupulatnie zbierał materiały historyczne i spisywał kronikę. Niestety, ta w późniejszym czasie zaginęła.

Starania o wybudowanie nowego, murowanego kościoła podjął w 1849 roku ks. Filip Kitta. Zajęło mu to 12 lat i po uzyskaniu zezwoleń, w 1863 roku rozpoczęto budowę. W grudniu 1866 ks. kanonik Michał Kania dokonał benedykcji kościoła, a jego konsekracji 6 maja 1868 bp Adrian Włodarski, sufragan wrocławski. W międzyczasie stary kościół rozebrano, a z pozyskanego drewna obok kościoła zbudowano dom dla ubogich. Wokół kościoła założono drugi cmentarz. W 1887 roku do Zabrza sprowadzono siostry ze Zgromadzenia Sióstr Miłosierdzia św. Karola Boromeusza, które urządziły przedszkole i sierociniec. W tym czasie bardzo wzrosła liczba parafian. Pod koniec XIX wieku parafia św. Andrzeja Apostoła obejmowała całe Zabrze i liczyła ponad 30 tysięcy mieszkańców. Do czasu wybudowania kościoła pw. św. Anny była to największa parafia w diecezji wrocławskiej. W tym czasie przy parafii św. Andrzeja wybudowano nową plebanię, założono też trzeci cmentarz. W latach 1895-1896 kościół powiększono o nawę boczną.

1 października 1922 wieś Zabrze, licząca ponad 50 tysięcy mieszkańców, będąca wówczas największą wsią Europy, otrzymała prawa miejskie. W 1925 roku parafia św. Andrzeja Apostoła liczyła 43 tysiące parafian. Gdy na urzędzie proboszcza pozostawał ks. Jan Zwior, zostały odłączone parafie: św. Józefa (1931), św. Kamila de Lellis (1932), potem św. Macieja Apostoła (1936) i Ducha Świętego (1941).

Kolejny proboszcz, ks. Oskar Golombek, w 1943 roku zmienił wnętrze prezbiterium, powstał nowy marmurowy ołtarz główny, dwie ambony i między nimi balaski, wykonano też nową mozaikę. W tym czasie zostały zabrane na cele wojenne trzy dzwony. W 1945 roku ks. Oskar Golombek, ze względu na swą narodowość, musiał opuścić parafię i wyjechać do Niemiec. W tymże roku urząd proboszcza objął ks. Paweł Kitta, którego prastryj ks. Filip Kitta przed osiemdziedziesięciu laty wybudował kościół. Ks. Paweł Kitta poczynił starania o przejęcie baraku nad rzeką Bytomką w celu utworzenia nowego kościoła. W 1947 roku poświęcono kaplicę, a w 1958 roku utworzono samodzielną parafię Niepokalanego Serca Najświętszej Maryi Panny. Także podjęto gruntowny remont kościoła pw. św. Andrzeja Apostoła. Zakupiono nowe dzwony, które w 1960 roku poświęcił bp Henryk Grzondziel.

Kościół jest w stylu neoromańskim, zbudowany na planie prostokąta, jednonawowy, z kaplicą. Dach dwuspadowy, absyda zamknięta półkoliście. Na osi fasady wieża z dzwonnicą i zegarem, nakryta wysokim hełmem. Naroża bryły kościoła ozdobione sterczynami, elewacje z piaskowca, dekorowane detalami kamieniarskimi. W kościele organy firmy Rieger z 1936 roku.

Kościół jest wpisany do rejestru zabytków nieruchomych woj. śląskiego (A/201/07 z dnia 27.06.2007).

Bibliografia

Oprac. MC; J. Pilch, Leksykon zabytków architektury Górnego Śląska, Arkady, Warszawa 2008; Historia parafii św. Andrzeja Apostoła w Zabrzu na podstawie kroniki parafialnej