Parafia Świętych Apostołów Filipa i Jakuba w Żorach

Z e-ncyklopedia
Zory filip zewnatrz.jpg
kan. Krzysztof Halacz, proboszcz w Żorach w l. 1653-1668
Zory filip 1.jpg
Zory filip wnetrze.jpg

Historia

Żory to jedna z najstarszych miejscowości w archidiecezji katowickiej. Już w 1272 roku Żory zostały wykupione z rąk prywatnych przez księcia raciborsko-opolskiego i uzyskały prawa miejskie. Niemal od zawsze stał tu kościół parafialny pw. Filipa i Jakuba, wzniesiony z cegły, tak jak dawne mury miejskie. Budynek probostwa również znajdował się na obecnym miejscu. Od XIV wieku archiprezbiterat Żory należał do archidiakonatu Opole będącego częścią diecezji wrocławskiej. Żory były już wtedy znaczącą miejscowością, siedzibą dekanatu.

Parafia św. Filipa i Jakuba

Najwcześniejsze informacje dotyczące żorskiej parafii posiadamy z dokumentu dotyczącego zakonu sióstr norbertanek w Rybniku z 25 maja 1223. Tam zostaje wymieniona ecclesia de Sale, czyli kościół żorski. Znajdował się on niedaleko dolnej bramy, przy południowej części muru obronnego. Położenie to jest rozpoznawalne i dzisiaj z racji tego, iż stare miasto zachowało pierwotny układ owalnicy. W swych dziejach kościół był w rękach ewangelików. Katolicy gromadzili się wtedy w małym drewnianym kościele pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Trwało to od 1569 roku aż do 1629 roku. Wtedy to kościół został oddany katolikom. Wiemy, że ówczesny kościół posiadał trzy dzwony, 2 na wieży i 1 nad kościołem. W 1658 roku zakupiono kolejny wielki dzwon Filip i Jakub. W czasie pożaru 17 maja 1661 runęły sklepienia kościoła, spłonęły ołtarze, kościół uległ dużym zniszczeniom. Całe miasto zostało w większości spalone. Podjęte dzieło odbudowy ukończono w 1673 roku. W porównaniu z poprzednim kościołem wprowadzono tak wiele zmian, że pod koniec XVII wieku nazwano go - nowy. Pożary nawiedzały Żory jeszcze kilkakrotnie. W 1807 roku pożar zniszczył całkowicie kościółek NMP który nie został już odbudowany.

Wybuch I wojny światowej był ciężkim czasem dla parafii. Spowodował gwałtowny spadek ludności, z powodu masowej mobilizacji do niemieckiej armii. Życie parafialne uległo znacznemu osłabieniu, większość członków przyparafialnych wspólnot poszła na front. Największe jednak straty przyniosła parafii okupacja hitlerowska podczas II wojny światowej. Pod koniec tej wojny Żory były jednym z najbardziej zniszczonych miast w Polsce. Zniknęło prawie 80 % zabudowy. Niemcy opuszczając miasto wysadzili filary kościoła doprowadzając gotycki kościół do całkowitej ruiny. Życie parafialno-liturgiczne podczas trwania II wojny światowej było prowadzone w sposób nieprzerwany, chociaż mniej uroczysty. Po wojnie, wskutek ogromnego zniszczenia świątyni katolicy przejęli kościół ewangelicki i tam sprawowali nabożeństwa. Było to możliwe z powodu znikomego odsetka protestantów.

Odbudowa kościoła trwała od 1946 roku do 1950 roku. Dzięki niej kościół uzyskał dzisiejszy wygląd. Pierwsza Msza św. w nowo odbudowanym kościele odbyła się w odpust parafialny ku czci Matki Bożej Różańcowej, w październiku 1950 roku. Następnie w 1962 roku bp Juliusz Bieniek dokonał konsekracji nowego ołtarza i rekonsekracji kościoła. Parafia otrzymała wówczas relikwie świętych Apostołów Filipa i Jakuba. W 1965 roku zmieniono, w związku ze zmianami w liturgii, ustawienie ołtarza.

Kościół

Odbudowany budynek kościoła ma 26,05 m długości, 13,8 m szerokości i 12,5 m wysokości. Posiada od strony północnej 9 ostrołukowych okien, od strony południowej 8, na zachodniej ścianie jedno okno. Chór ma 17,5 metra długości, 8 metrów szerokości i 12 metrów wysokości. Budynek ma 3 nawy równej wysokości, których sklepienie krzyżowo-żebrowe, rozpostarte jest również nad częścią prezbiterialną. Podpiera je sześć ośmiokątnych filarów o bazie sprowadzonej do prostej płyty o podstawie czworokątnej. W południową elewację, części zachodniej, wbudowana została 54 metrowa wieża. Jest ona czterokondygnacyjna, oszkarpowana na narożnikach, a trzecia jej kondygnacja zmodyfikowana została do formy ośmiobocznej zamkniętej barokowym hełmem z krzyżem. Na ścianie południowej znajduje się kaplica Matki Bożej Miłosierdzia (Żorskiej) ufundowana przez burmistrza Zygmunta Linka w 1670 roku. Jest to rotunda nakryta kopułą na której ścianach znajdują się epitafia fundatora i jego żony. Niegdyś wewnątrz znajdował się ołtarz z obrazem Matki Bożej Żorskiej. Później kaplica stała się pomnikiem 1000-lecia chrztu, a obecnie jest miejscem całodniowej adoracji Najświętszego Sakramentu. Do kościoła dobudowano prostokątną zakrystię i sześcioboczną kaplicę, według projektu Feliksa Kanclerza. Likwidacji uległo apsydalne zakończenie kościoła oraz frontowe przedsionki. Do kościoła prowadzą teraz trzy wejścia. Główne wejście wyznacza ostrołukowy portal frontowy, drugie wejście to też profilowany portal ostrołukowy umieszczony pośrodku południowej nawy. Trzecie wejście prowadzi do prezbiterium.

Z wielkim pietyzmem odbudowano i odnowiono wystrój sakralny wnętrza. Został on wykonany według projektu artysty, profesora Zbigniewa Wzorka z Krakowa. Jego dziełem są trzy ołtarze i ambona z symbolami 4 ewangelistów. Sakralny artyzm wystroju uwidacznia trójkondygnacyjna nastawa głównego ołtarza, umieszczonego na ścianie apsydy prezbiterium. Ceramiczna płaskorzeźba pierwszej kondygnacji przedstawia ukoronowanie Matki Bożej, drugiej świętych tysiąclecia, a trzeciej kościół walczący. Nad głównym ołtarzem w zwieńczeniu symbol Trójcy Świętej, a pod nią figury patronów św. Apostołów Filipa i Jakuba. Na tle ołtarza umieszczony jest obraz Matki Bożej Miłosierdzia z Dzieciątkiem Jezus. Z głównym ołtarzem harmonizują dwa ołtarze boczne, marmurowe z figurami z drewna lipowego. Ołtarz Świętej Rodziny usytuowany jest po lewej stronie, natomiast po prawej stoją obok siebie św. Barbara, św. Jadwiga i św. Katarzyna. Rzeźby i płaskorzeźby wykonała artystka rzeźbiarz Reichert- Tołthowa.

Pod chórem na bocznej ścianie czworokątnego filaru widnieje figura św. Antoniego Padewskiego, na północnej ścianie widnieje zabytkowy krzyż z XVII wieku oraz tablica poświęcona ks. Klimkowi. Nowe stacje Drogi Krzyżowej w formie płaskorzeźb, wykonanych przez W. Brandtstetera, umieszczone są we wnękach. Witraże projektu artysty plastyka Łukasza Karnowskiego przedstawiają treści tajemnic Różańca Świętego. W tyle kościoła znajduje się chór z organami wykonanymi w 1969 roku przez zakład budowy organów w Rybniku. Posadzka kościoła została wyłożona marmurowymi płytkami ułożonymi we wzór szachownicy, a ławki i konfesjonały wykonano z dębowego drewna. Podczas ostatniego remontu kościoła w 1998 roku ściany wewnętrzne budowli i sufit pomalowano na biało, ściany za ołtarzami na niebiesko, a żebra pozostawiono czerwone.

Inne obiekty

Na placu kościelnym, po południowej stronie kościoła znajduje się krzyż ufundowany w 1881 roku przez cech rzemieślniczy. Jest to jeden z wielu krzyży znajdujących się na terenie parafii. Niektóre są wolno stojące, a inne wbudowane w ściany budynków. Były one fundowane zarówno przez cechy, stowarzyszenia, jak i przez samodzielnych fundatorów. Pod krucyfiksem na postumentach najczęściej znajduje się figura Matki Bożej.

Obok kościoła znajduje się stary cmentarz z około 1679 roku, jedno z pierwszych miejsce pochówku w Żorach. Jeszcze wcześniej zmarłych chowano przy nieistniejącym kościółku pw. NMP, potem tworzono następne cmentarze użytkowane do dzisiaj. W Żorach jest też cmentarz żydowski z 1814 roku, który znajduje się na terenie obecnej parafii św. Brata Alberta.

Niegdyś Żory posiadały dwa kościoły. Oprócz kościoła farnego pw. Filipa i Jakuba istniał drewniany kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Niewiele o nim wiadomo, a ze względu na swoją budowę częstokroć ulegał zniszczeniom, najczęściej na skutek licznych pożarów miasta. Miał 13 m długości i 8 m szerokości. Nad kościołem wznosiła się wieżyczka z jednym dzwonem. Do kościoła przylegała zakrystia. Odbywały się w nim sporadycznie nabożeństwa. Jego losy przypieczętował pożar w 1807 roku. Na jego miejscu wybudowano, ku pamięci jego chwały, kaplicę zwaną Kościółkiem. W 1884 roku umieszczono w niej figurę św. Jana Nepomucena.

Patrz również:

Podział parafii

Od 1966 roku ze względu na rozwój przemysłu przybywały nowe osiedla. Kościół nie mógł już pomieścić wszystkich wiernych. Po długich, usilnych latach starań, dopiero w 1978 roku, parafia otrzymuje zezwolenie na budowę nowego kościoła na osiedlach. 29 listopada 1981 następuje pierwszy podział parafii – powstaje parafia św. Stanisława. Dalej kolejno: w 1983 roku w Kleszczowie – parafia Matki Boskiej Częstochowskiej, następnie w 1987 roku – parafia św. Jadwigi w Baranowicach. W 1987 roku powstaje kolejna parafia w Żorach – Miłosierdzia Bożego. Niedawno, bo w 2000 roku powstała najmłodsza parafia – św. Brata Alberta w Żorach Kleszczówce.

Święto Ogniowe

Niespotykane nigdzie indziej, niezwykłe święto związanie z tak bardzo licznymi w historii miasta pożarami. Jest to ewenement na skalę europejską. Istotą jest podtrzymywanie obietnicy złożonej przez przodków ponad 300 lat temu. Bezpośrednio po wielkim pożarze miasta, który wybuchł przed południem 11 maja 1702, ludność przerażona rozmiarem nieszczęścia przeszła po świeżym pogorzelisku w błagalnej procesji. Mieszkańcy prosili Boga o odwrócenie klęski pożarów i złożyli ślubowanie do odbywania każdego roku procesji ulicami miasta w tej intencji. Narodziła się w Żorach tradycja tzw. Święta Ogniowego, która przetrwała aż do dzisiejszego dnia. O zmroku po Mszy świętej z kościoła na rynek rusza procesja, w której uczestniczą oprócz mieszkańców, delegacje wszelkich grup i cechów ze sztandarami. Całą procesję prowadzi proboszcz niosąc pod baldachimem monstrancję z Najświętszym Sakramentem. Procesji zawsze bardzo licznie towarzyszy miejska straż pożarna, rozdająca uczestniczącym pochodnie. Po powrocie do kościoła śpiewa się uroczysty hymn Te Deum laudamus.

Patrz również:

Czasopismo parafialne

7 października 1998 abp Damian Zimoń poświęcił powstałe przy parafii Katolickie Centrum Edukacji Młodzieży KANA.

Proboszczowie

Bibliografia

B. Cimała, J. Delowicz, P. Porwoł, Żory, Zarys Dziejów. Wypisy, Żory 1994; A. Nowack, Kościół Farny pod wezwaniem św. św. Filipa i Jakuba, Żory 1992; A. Weltzel, Historia Miasta Żory na Górnym Śląsku, Żory 1888; M. Wolnik, Dzieje parafii św. Ap. Filipa i Jakuba w Żorach od jej początku do roku 1992, Katowice 1997; M. Wieczorek, Ecclesia Nostra śś, Żory 2000; Straty wojenne. Zabytkowe dzwony utracone w latach 1939-1945 w granicach Polski po 1945, t. 3 Województwo Śląskie, cz. 1 diecezja katowicka wraz z częścią diecezji częstochowskiej, opr. P. Nadolski, Katowice 2008, s. 316; Dekret dot. zmiany granicy parafii, WD 1925, nr 1, s. 7; Dekret o zmianie granic między parafią śś. Ap. Filipa i Jakuba w Żorach a parafią NMP Matki Kościoła w Rogoźnej, WA 2005, nr 9, s. 416-417; A. Krętosz, Zniszczenia obiektów sakralnych dekanatu żorskiego w 1945 roku i ich odbudowa, Katowice 2009, praca mgr mps w Bibliotece WTL UŚ w Katowicach; Sz. Babuchowski, Ogień nie strawił ducha, GN 2005, nr 37, (dodatek katowicki), s. 8.