Kościół pw. św. Stanisława Biskupa i Męczennika w Starym Bielsku

Stare Bielsko to najstarsza część Bielska-Białej. Kościół stanowi perłę architektury i sztuki średniowiecznej. Od lat poddawany jest zabiegom konserwacyjnym. Jest historią Śląska Cieszyńskiego i ziemi bielskiej. Pierwsze profesjonalne badanie architektury i wyposażenia kościoła przeprowadził prof. Tadeusz Dobrowolski z ramienia Muzeum Śląskiego w Katowicach. Ponowne badanie architektury i polichromii kościoła przeprowadzono w końcu lat 80. XX wieku pod kierunkiem Teresy Holcerowej z Przeds. Konserwacji Zabytków w Krakowie. Odsłonięto wtedy malowidła na podłuczu ściany tęczowej, m.in. najstarsze w Polsce przedstawienie malarskie sceny zabójstwa św. Stanisława i dwa malowidła renesansowe na ścianie tęczowej od strony nawy: śmierć św. Urszuli i walki św. Jerzego ze smokiem.

Fundatorem kościoła był piastowski książę cieszyński Przemysław I Noszak. Początkowo był to kościół parafialny dla wsi Bielsko (późniejsze Stare Bielsko), jak i miasta Bielska. W 1447 roku erygowano parafię św. Mikołaja i odtąd kościół pw. św. Stanisława był kościołem filialnym bielskiej parafii. W 1953 roku została ponownie erygowana parafia św. Stanisława Biskupa i Męczennika w Starym Bielsku, chociaż starania o jej przywrócenie rozpoczęto w 1869 roku.

Kościół w Starym Bielsku jest jednym z najstarszych murowanych kościołów diecezji bielsko-żywieckiej. Został wzniesiony w II połowie XIV wieku. Prawdopodobnie na tym miejscu stał jeszcze starszy, drewniany kościół. Jest to jedyny, oprócz zniszczonego grodziska, świadek powstawania miasta Bielska. Kościół to niewielka, gotycka budowla, murowana z łamanego kamienia wapiennego. Orientowany, składa się z pięciobocznie zamkniętego prezbiterium i jednej nawy. Jest opięty gotyckimi szkarpami podporowymi. Do nawy przylega wieża, która była kilka razy przebudowywana i podwyższana. Przy wieży w XIX wieku zbudowano przybudówkę, która pełniła kiedyś funkcję kaplicy zmarłych. Wokół kościoła znajduje się średniowieczny cmentarz, być może pochodzący z XII wieku i jest użytkowany do dziś. Cały teren otacza XV-wieczny, niewysoki mur. W prezbiterium szczególną uwagę zwraca tryptyk ołtarzowy z XVI wieku, pochodzący ze szkoły krakowskiej Wita Stwosza. Został namalowany olejem na drzewie lipowym przez "Mistrza Rodziny Marii" z Krakowa. Na szaro-czerwonym tle malowanych ścian błyszczy złoceniami obrazów, poświęcony patronowi kościoła św. Stanisławowi ze Szczepanowa. Na predelli tryptyku przedstawiono dwunastu apostołów z Chrystusem, w części środkowej Matkę Boską między św. Mikołajem i św. Stanisławem, a na skrzydłach osiem scen legendy św. Stanisława. Poszczególne sceny z jego życia są zestawione strefami w porządku chronologicznym. Tryptyk w Starym Bielsku stanowi w polskiej ikonografii św. Stanisława, jeden z cyklów najpełniej ilustrujących jego legendę. Interesująco przedstawiają się relacje scen malowanych w tryptyku z pomnikami literatury hagiograficznej. Na elewacji prezbiterium znajduje się tablica poświęcona spoczywającemu tu proboszczowi bielskiej parafii ks. Mateuszowi Opolskiemu. W kościele zachowało się kilka gotyckich, kamiennych portali z XIV-XV wieku, a od strony zachodniej drzwi z datą 1637. Nawa kościoła jest prawie kwadratowa, ma płaski, drewniany strop z namalowaną sceną Wniebowzięcia z I połowy XIX wieku. Do zabytków nawy należy rokokowy chór muzyczny z 1773 roku, autorstwa cieśli Jerzego Szuberta, neogotyckie organy i konfesjonały z 1831 roku, obrazy Drogi Krzyżowej z czasów przebudowy w latach 1830-1833.

Do 1992 roku parafia św. Stanisława Biskupa i Męczennika w Starym Bielsku przynależała do diecezji katowickiej.

Bibliografia

J. Zachara, G. Wnętrzak, B. Chorąży, Bielsko-Biała. Dziedzictwo kulturowe, Stowarzyszenie "Olszówka", Bielsko-Biała 2007; J. Kruczek, Kościół św. Stanisława, [w:] "Kalendarz Beskidzki 1984"; J. Polak, Przewodnik po Bielsku-Białej, Towarzystwo Miłośników Ziemi Bielsko-Bialskiej, Bielsko-Biała 2000