Klemens XIV

Z e-ncyklopedia

Klemens XIV (1769-1774), papież

Giovanni Vincenzo Antonio Ganganelli urodził się 31 października 1705 w Sant`Arcangelo di Romagna w pobliżu Rimini, gdzie jego ojciec pracował jako lekarz. W 1723 roku, wieku 18 lat, jako sierota przywdział habit franciszkański i przyjął imię po swoim ojcu Lorenzo, czyli Wawrzyniec. Był profesorem teologii, rektorem kolegium i od 1746 roku konsultorem Świętego Oficjum (Kongregacji Doktryny Wiary). W 1759 roku został mianowany kardynałem kościoła San Lorenzo in Panisperna, a po pewnym czasie objął również kościół Santi Apostoli. Na tron papieski wstąpił 19 maja 1769, pod imieniem Klemensa XIV. Konklawe trwało 3 miesiące, a papieża wyłoniono na 179 (lub 185) głosowaniu. Oficjalna lista watykańska datuje początek pontyfikatu na dzień wyboru, 19 maja 1769, ale ponieważ nie był jeszcze biskupem, nie mógł zostać biskupem Rzymu. Konsekracji dokonał 28 maja 1769 kardynał Lante, prodziekan kolegium kardynalskiego. W dniu 4 lipca 1769 odbyła się koronacja, a 26 listopada 1769 ingres papieża do Bazyliki Laterańskiej.

Po śmierci Klemensa XIII wybór kolejnego papieża był uzależniony od jego stosunku do Towarzystwa Jezusowego. Francja, Hiszpania i Neapol i Parma nie ukrywały, że nie poprą zwolennika jezuitów. Mimo tego wybrany Klemens XIV starał się zapobiec kasacie zakonu. Kontynuował polemikę między jezuitami a światem laickim i katolickim, który coraz gwałtowniej domagał się likwidacji zakonu. Początkowo proponował reformę zakonu. Był jednak zbyt słaby, by przeciwstawić się takim siłom jak Burbonowie. Ambasador hiszpański, José Moñino, zagroził że jeśli jezuici nie zostaną zlikwidowani, to doprowadzi on do wygnania z Hiszpanii wszystkich innych zakonów. W sprawie Towarzystwa Jezusowego doszło do podziału nawet między kardynałami. Pod presją Francji, Portugalii i Hiszpanii, po czterech latach napięć i niepewności, Klemens XIV podpisał akt kasacji jezuitów: Ulegając ostatecznie żądaniom Burbonów i chcąc odsunąć coraz bardziej realne zagrożenie schizmy, 21 lipca 1773 podpisał brewe Dominus ac Redemptor noster, w którym na mocy swojego apostolskiego autorytetu zniósł Towarzystwo Jezusowe. Sugerując, że zarzuty wobec jezuitów były fałszywe, papież oświadczył jednocześnie, że w obecnej sytuacji działalność zakonu nie przynosi już takich plonów, dla jakich został on założony, i że stał się źródłem ciągłych sporów pomiędzy państwami i narodami tak, że osiągnięcie prawdziwego i trwałego pokoju w Kościele wydaje się niemożliwe, dopóki sam zakon istnieje. Kładło to kres różnorakim formom działalności wpływowych jezuitów. Brewe, uznane za zwycięstwo oświecenia, znacznie utrudniło dalsze prowadzenie przez zakon działalności misyjnej na całym świecie oraz rozwój szkolnictwa katolickiego. Tysiące jezuitów przeszło w szeregi kleru diecezjalnego, a wielu zostało wygnanych z państw, gdzie przebywali lub zmuszono ich do emigracji. Papieskiego dokumentu nie opublikowano jedynie na terenie Prus i Rosji. W związku z tym działali w Prusach jakiś czas, a w Rosji nigdy nie ulegli kasacie. Wraz z kasatą Towarzystwa Jezusowego Kościół stracił niemal całkowicie monopol na wychowanie: 800 kolegiów i ponad 1500 pedagogów. W wyniku tego blisko 23 000 jezuitów musiało opuścić klasztory. Zamknięto 679 kolegiów, 176 seminariów i ponad 40 siedzib. Jako jedyną nagrodę od rządu francuskiego papież otrzymał obietnicę ukrócenia propagandy antyreligijnej i zwrot Awinionu wraz z księstwem Venassino. Także Neapol zwrócił mu Benewent i Pontecorvo. W Anglii zakończono negocjacje, które przyniosły nieco korzyści katolikom.

Papież dokonał kanonizacji Franciszka Coraccioli, założyciela zakonu kleryków regularnych Minimi. Nie powiodły się wysiłki Klemensa XIV na rzecz uzdrowienia sytuacji ekonomicznej w Państwie Kościelnym, w dużej mierze z powodu oporu ze strony szlachty rzymskiej i kardynałów, którzy nie wybaczyli papieżowi likwidacji zakonu jezuitów. Wewnątrz swojego państwa obniżył podatki, wspierał przemysł i handel, choć bez większych efektów. Kontynuował prace nad osuszaniem bagien, popierał rozwój nauki, sztuki i literatury. Założył w Watykanie muzeum, które nosi jego imię.

Inną porażką polityczną Klemensa XIV był pierwszy rozbiór Polski przez Prusy, Rosję i Austrię w 1772 roku, czemu papież usiłował zapobiec. Udało mu się uzyskać przychylność Anglii, gdy zaprosił do Rzymu członków rodziny królewskiej i wycofał poparcie dla wygnanej rodziny katolickich Stuartów.

Zmarł 22 września 1774 w swej letniej rezydencji na Kwirynale. Przed śmiercią cierpiał na depresję i strach, że zginie z rąk zamachowca. Dręczyła go bolesna choroba skórna. Pochowano go w Bazylice Świętego Piotra. W 1802 roku jego zwłoki przeniesiono do kościoła Santi Apostoli, którego był kardynałem, i złożono w sarkofagu wykonanym przez Antonia Canovę. Ironią losu jest, że kościół ten jest położony w sąsiedztwie dwóch głównych instytucji w Rzymie prowadzonych przez jezuitów: Papieskiego Instytutu Biblijnego i Papieskiego Uniwersytetu Gregoriańskiego.

Według historyka J.N.D. Kelly`ego podczas jego pontyfikatu prestiż papiestwa zszedł do najniższego poziomu od stuleci. Wielki biograf papieży, Ludwig von Pastor, nazwał go jednym z najsłabszych i najbardziej nieszczęśliwych w długim szeregu papieży.

Bibligrafia

R. Monge, Leksykon papieży, Wydawnictwo Salwator, Kraków 2008; W.J. La Due, Na tronie Św. Piotra. Historia papiestwa. Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2004; R.P. McBrien, Leksykon Papieży. Pontyfikaty. Od Piotra Apostoła do Jana Pawła II. Świat Książki, Warszawa 2003; J. Mathieu-Rosay, Prawdziwe dzieje papieży, Wydawnicto al fine, Warszawa 1995; J.W. O`Malley SJ, Historia papieży, Wydawnictwo WAM 2011; H. Stadler, Leksykon papieży i soborów, Oficyna PANDA, Warszawa 1992; R. Fischer-Wollpert, Leksykon papieży, Wydawnictwo ZNAK, Kraków 1990; Ks. B. Kumor, Historia Kościoła t. VI, Wydawnictwo KUL, Lublin 2005; F.K. Seppelt, K. Löffler, Z. Zieliński, Dzieje Papieży, Wydawnictwo “Guttenberg-Print”, Warszawa 1997.