Chociszewski Józef

Chociszewski Józef Roman (1837-1914), działacz społeczny, redaktor, publicysta

Urodził się 28 lutego 1837 we wsi Chełście (pow. czarnkowski w Wielkopolsce) jako pierwszy syn Jakuba i Marii z Dymków Chociszewskich. Jego ojciec był nauczycielem ludowym. Józef uczęszczał do katolickiego gimnazjum w Trzemesznie, z którego w 1857 roku został wydalony przez władze pruskie. Już w okresie szkolnym próbował swoich sił literackich, a także brał udział w tajnym ruchu politycznym. Na wzór wileńskich Filaretów i Promienistych założył tajne stowarzyszenia uczniowskie o charakterze propolskim i prokatolickim. W 1858 roku wśród trzemeszyńskiej młodzieży zorganizował Towarzystwo Wszechsłowiańskie, którego głównym celem miało być zjednoczenie Słowiańszczyzny. Ideę tę również realizowało Towarzystwo Narodowe działające do 1862 roku.

Po opuszczeniu gimnazjum Chociszewski zaczął pracę w „Dzienniku Poznańskim” oraz podjął współpracę z chełmińskim „Nadwiślaninem”. Później przez pewien czas zajmował stanowisko nauczyciela domowego u ziemianina Bojanowskiego w Chlewie pod Kępnem. Tam nawiązał kontakt z Pawłem Stalmachem, redaktorem „Gwiazdki Cieszyńskiej” i na jego zaproszenie w lipcu 1861 roku przeniósł się do Cieszyna. Artykuły pisywane do periodyku - głównie o tematyce historycznej, literackiej, publicystycznej - podpisywał pseudonimem Tworzymir. Nadal bliska była mu także idea panslawistyczna - jego Rozprawa o narodowości ciągnęła się przez 13 numerów.

W Cieszynie Chociszewski podjął również współpracę z młodzieżą na wzór wielkopolski zakładając Towarzystwo Młodzieży (1861-1871). Celem stowarzyszenia było budzenie świadomości narodowej poprzez poznanie dziejów i literatury polskiej. To wzbudziło zainteresowanie władz austriackich, które w lipcu 1862 roku zmusiły Chociszewskiego do opuszczenia Cieszyna. Udał się na Górny Śląsk i tutaj przez pewien czas przebywał w Pielgrzymowicach u nauczyciela Karola Miarki. Epizod śląski miał duże znaczenie nie tylko dla Miarki, ale dla całego śląskiego ruchu narodowego. Po poznaniu Chociszewskiego, Miarka skupił się na pracy oświatowej wśród Ślązaków.

W 1862 roku Chociszewski zadebiutował Książeczką dla ludu, w której są zawarte opowiadania, powieści i wiersze. Pod koniec 1862 roku przeniósł się na Pomorze, gdzie w Chełmnie objął redakcję „Nadwiślanina” i „Przyjaciela Ludu”. Rok później wydał Kalendarz Polski. Periodyk z powodu artykułu o Kilińskim uległ konfiskacie, a on sam na dwa lata trafił do więzienia. Po odbyciu kary Chociszewski z jeszcze większą energią zabrał się do pracy dziennikarskiej i społecznej. Razem z Juliuszem Kraziewiczem redagował w Chełmnie pierwsze w zaborze pruskim polskie pismo rolnicze „Piast”. Założył też Towarzystwa Rolnicze na Pomorzu. W 1867 roku w Chełmnie zawarł związek małżeński z Alodją Gółkowską, której ojciec był pierwszym w Prusach właścicielem drukarni, wydawnictwa i gazety polskiej. W 1868 roku w Chełmnie założył pismo „Katolik", które jednak ze względu na brak środków finansowych był zmuszony sprzedać K. Miarce. W tymże roku przeniósł się do Wielkopolski, a w Poznaniu założył księgarnie. Przez pewien czas pracował w „Dzienniku Poznańskim”, a także „Kurierze Poznańskim”. W latach 1869-1873 w języku polskim wydawał ilustrowany dwutygodnik „Przyjaciel dzieci i młodzieży”. Do 1879 roku edytował również pismo „Lech”. Z początkiem 1881 roku zaczął wydawać „Przegląd Słowiański”; dwutygodnik poświęcony sprawom Słowiańszczyzny. Gazeta upadła po ukazaniu się trzynastu numerów. W okresie poznańskim Chociszewski redagował i wydawał jeszcze wiele pism. Wszystkie one dotyczyły spraw narodowościowych oraz słowiańskich. Zyskiwał również coraz większą popularność jako autor książek i kalendarzy, które w wielu tysiącach egzemplarzy rozchodziły się po kraju oraz trafiały na emigrację.

W 1893 roku Chociszewski przybył wraz z żoną na Kujawy i zamieszkał w Inowrocławiu. Szybko nawiązał kontakt z czołowymi działaczami narodowymi i rozpoczął pracę społeczną. Dzięki jego działaniom 1 października 1893 ukazał się pierwszy numer „Dziennika Kujawskiego”. Już w pierwszym kwartale periodyk zdobył ponad 5000 abonentów. Ostre wystąpienia antyniemieckie naraziły Chociszewskiego na procesy sądowe, z których dwa zakończyły się wyrokami skazującymi. Odbył karę najpierw miesiąca, a potem sześciu miesięcy pozbawienia wolności. W 1894 roku nakładem „Dziennika Kujawskiego” ukazała się Księga Sybilliańska, której poszczególne części dotyczyły przyszłości Kościoła katolickiego, Słowian i Polski. Dzieło to również zapowiadało wolność Polski. W 1895 roku Chociszewski odszedł z redakcji „Kujawiaka”, by wkrótce objąć kierownictwo „Gazety Gnieźnieńskiej”. W tym samym roku ukazał się kalendarz Piast jego autorstwa. W 1896 roku zaś wyszedł Kalendarz Nowy Kujawski. Na Kujawach Chociszewski podejmował również działalność społeczną i polityczną. Brał udział w wiecach przedwyborczych, na których przemawiał i wspierał polskich kandydatów. Był współzałożycielem Kółka Rolniczego w Gniewkowie. Brał czynny udział w zebraniach Towarzystwa Młodych Przemysłowców, opiekował się Towarzystwem Czeladzi Katolickiej. Inowrocławska policja stale go obserwowała, traktując jako niebezpiecznego „przestępcę politycznego”. Po dwóch latach pobytu na Kujawach powrócił do Gniezna, gdzie rozpoczął redagowanie „Gazety Gnieźnieńskiej. Zmarł 11 listopada 1914 w Gnieźnie. Został pochowany na miejscowym cmentarzu Świętego Krzyża.

Bibliografia

M. Dereżyński, Józef Chociszewski w Inowrocławiu, Inowrocław 1935, s. 12-24; W. Sobkowiak, Józef Chociszewski na Śląsku, Cieszyn 1937, s. 1-7; W. Sobkowiak, Józef Chociszewski (1837-1914), Gniezno 1937, s. 4-22.